Moliya”fanidan O’quv-uslubiy majmua

21-mavzu. Moliya va kapitalning tarkibiy tuzilmasi


REJA:

1. 
   Biznes riski va moliyaviy risk
   
2. 
   Zararsizlik tahlili
   
3. 
   Operativ leverej manbalari
   
4. 
   Kapital strukturasi nazariyasi
   
5. 
   Kapital strukturasini boshqarishning asosiy usullari
   

1. Biznes riski va moliyaviy risk

Agar investorlarning kutilganidan kamroq olingan korporativ daromad sababli hafsalasi pir bo’lsa, bu ularning firmaning kelgusi faoliyatidan kutadigan natijalarini pasaytirib yuboradi va natijada, firmaning oddiy aksiyalari narxi tushadi. Shuning uchun, korporativ ijrochilar va direktorlar kengashi Vol Stritga topshiradigan daromadlar hisobotiga alohida e’tibor qaratadilar. Shu sababli, moliyaviy tahlilchi aksiya birligiga to’g’ri keluvchi o’zgaruvchanlik manbalarini yaxshi tushunishi kerak.

Bu bobda biz firmaning daromadlari oqimidagi o’zgarishni 3 xil manbaga ko’ra farqlaymiz:

210

1. 
   Biznes sohasi tanlovi – firma faoliyat olib boruvchi sanoat tarmog’i sababli kelib chiqadigan tabiiy tebranishlar natijasida paydo bo’luvchi firma daromadlarida o’zgarishlar. Masalan, agar firma daromadlar biznes davrlari bilan bog’liq ravishda tebranib turadigan tez o’zgaruvchan sanoatda faoliyat yuritsa, u holda firma daromadlarining o’zgaruvchanligi biznes davrlari kamroq ta’sir ko’rsatadigan sanoatdagiga nisbatan ko’proq bo’ladi. Biz biznes daromadlaridagi bunday o’zgarishlarning manbasini biznes riski deb ataymiz.
   

2. 
   Xarajatlar strukturasi tanlovi – firmani yuritish uchun sarflanadigan o’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlar yig’indisini bildiruvchi firmaning xarajatlar strukturasi natjasida yuzaga keladigan firma daromadlarining o’zgaruvchanligi¹²¹. O’zgarmas xarajatlarning (o’zgaruvchan xarajatlarga qaraganda) ko’p bo’lishi daromadlardagi o’zgarishlarga nisbatan foydaning o’zgaruvchanligini oshirib yuboradi.
   

Firmaning o’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlarining tuzilishi asosan firma faoliyat olib borayotgan sanoat tarmog’iga qarab aniqlanadi. Masalan, avtomobil sanoati zavodlar va ulardagi asbob-uskunalarga katta investitsiya kiritshni talab qiladi. Bu zavodning ishlashi darajasiga bog’liq bo’lmagan yuqori o’zgarmas xarajatlarga sabab bo’ladi. Biz firma daromadidagi bu o’zgarish manbasini operativ risk deb ataymiz.

3. 
   Kapital strukturasi tanlovi – firma daromadlaridagi o’zgarish manbasi
   

bo’lib, u qarzli moliyalashtirish kabi o’zgarmas daromadni talab qilivchi moliyalashtirish manbalaridan foydalanish natijasida yuzaga keladi. Biz daromadlardagi bu ko’rinishdagi o’zgarish manbasini moliyaviy risk deb ataymiz.

Biz endi firma daromadlaridagi bu uch o’zgarish manbasi alohida-alohida to’xtalib o’tamiz.

Firmaning o’z biznesini boshlaydigan vaqtda belgilab qo’yadigan biznes riskining eng yuqori miqdoridir.

Biznes riski

Ammo, biznes riski firma daromadlarining o’zgaruvchanligiga ta’sir etgani uchun, u firmaning bir aksiyasiga to’g’ri keluvchi firma foydasiga ham ta’sir qilishi mumkin.