Moliya”fanidan O’quv-uslubiy majmua

Pierce Grain kompaniyasining daromadlar to’g’risida hisoboti

Savdo hajmi		$		300,000
Minus: Jami o’zgaruvchan		$		180,000
xarajatlar
O’zgarmas xarajatlardan oldingi		$		120,000
daromad
Minus: Jami o’zgarmas xarajatlar		$		100,000
FSTD		$		20,000
	215

MOLIYAVIY QAROR USULLARI

Usulning	Formula	U nimani
nomi		anglatadi?
Daromadlar		O’zgar
ning		mas	va
zararsizlik		o’zgaruvc
darajasi		han
		xarajatlarn
		i
		qoplashga
		uchun
		kerak
		bo’lgan
		daromadla
		rning
		puldagi
		qiymati
		Zararsi
		zlik
		miqdorini
		topish
		uchun
		daromadla
		rning
		zararsizlik
		darajasini
		mahsulot
		narxiga
		bo’ling.

3. Operativ leverej manbalari

Agar firmada o’zgarmas operativ xarajatlar bo’lsa, u operativ leverej ta’siri ostida bo’ladi. Shuningdek, operativ leverej firma operativ daromadlarining savdo hajmidagi o’zgarishlarga nisbatan ta’sirchanligini oshiradi.

Masalan, yuqori leverejga ega firmalarning savdo hajmi o’sishi bilan, ularning daromadlari keskin ko’payadi. Xuddi shuningdek, leverej qancha yuqori bo’lsa savdo hajmi o’sishi daromadlarni shunchalik keskin bo’lmagan ortish sodir bo’ladi. Buni qanday ishlashini ko’rsatish uchun Pierce Grain kompaniyasin misolini ko’rib chiqamiz. Firmaning joriy savdo hajmi 21.2-jadvalda ko’rsatilganidek $300,000 ni tashkil qiladi. Agar Pierce kompaniyasining savdo hajmi 20 foizga, ya’ni $360,000 gacha o’sganda biz firmaning FSTD si $20,000 dan $44,000 ga ortganini hisoblab chiqargan bo’lar edik. E’tibor qaratingki, biz 2 jadvalning so’nggi ustunida daromadlar va FSTDning foizdagi o’zgarishini hisoblaymiz. Daromadlar atiga 20 foizga o’sgan bo’lsa, FSTD 120 foizlik juda

216
katta o’sish tendensiyasiga ega. Bunday farqlanishning asosiy sababi operativ leverej samarasidir. Agarda Pierce kompaniyasi operativ leverejga ega bo’lmaganda (ya’ni, uning barcha xarajatlari o’zgaruvchan bo’lganda), FSTD ham xuddi daromadlarga o’xshab 20 foizga o’sgan bo’lar edi. Shunisi e’tiborliki, agar Pierce kompaniyasi o’z daromadlarida 20 foizlik kamayishga duch kelganda, xuddi FSTD ham 120 foizga tushib ketgan bo’lar edi. Aniq ko’rinib turibdiki, operativ leverej qancha yuqori bo’lsa, FSTD shunchalik o’zgaruvchan bo’ladi!

									21.2-jadval
Operativ leverejning FSTD ga ta’sir qilish mexanizmi: Pierce Grain
kompaniyasi savdo hajmining o’sishi
Ko’rsatkich	Bazis davrdagi				Prognoz davridagi				O’zgarish,
	savdo hajmi, t				savdo hajmi, t+1				foizda
Savdo hajmi	$		300,000		$		360,000		+20%
Minus: Jami o’zgaruvchan	$		180,000		$		216,000
xarajatlar
O’zgarmas xarajatlardan	$		120,000		$		144,000
oldingi daromad
Minus: Jami o’zgarmas	$		100,000		$		100,000
xarajatlar
FSTD	$		20,000		$		44,000		+120%

Moliyaviy leverej

Moliyaviy leverej aksiyadorlarga beriladigan oxirgi foydani ko’paytirish maqsadida firma aktivlarining bir qismini o’zgarmas (chegaralangan) foydalilik darajasiga ega qimmatli qog’ozlar orqali moliyalashtirish natijasida paydo bo’ladi. Korporatsiya moliyaviy strukturasida qarz mablag’lari yoki imtiyozli aksiyalardan foydalanish haqidagi qaror firmaning oddiy aksiyalari egalarining moliyaviy riskka borishlarini anglatadi. FSTD dagi istalgan o’zgaruvchanlik darajasi firmaning moliyaviy leverejidan foydalanishi orqali bir necha marta kattalashtirib yuboriladi. Bunday qo’shimcha o’zgaruvchanlik oddiy aksiya egalari olishi mumkin bo’lgan foyda va bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda o’zgaruvchanligida o’z aksini topadi.

Endi kompaniyaning bir aksiyasiga to’g’ri keluvchi foydasining uning FSTD idagi o’zgarishlarga qanday javob berishini ko’rib chiqaylik. (Biz bu bilan bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda barcha moliyaviy qarorlarni qabul qilish uchun munosib mezondir, demoqchi emasmiz. Darvoqe, bunday fikrning naqadar kuchsiz ekanligini biz keyinroq ko’rib chiqamiz. Albatta, moliyaviy leverejdan foydalanish bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foydaga aniq bir yo’sinda ta’sir qiladi.)

Keling, Pierce Grain kompaniyasini o’z faoliyatini boshlash jarayonida deb hisoblaylik. Firmaning potensial egalari biznesni yuritishga kerak bo’ladigan aktivlarni sotib olish uchun taxminan $200,000 mablag’ga egalar. $200,000 ni shakllantirish uchun uchta ehtimoliy moliyaviy reja aniqlangan bo’lib, ular 4 jadvalda berilgan. A rejaga ko’ra moliyaviy risk bo’lmaydi: $200,000 ning hammasi narxi $100 bo’lgan 2000 dona oddiy aksiya emissiya qilish orqali

217
shakllantiriladi. B rejada esa risk darajasi o’rtacha bo’lishi nazarda tutilgan: aktivlarning 25 foizini yillik 8 foizlik foiz stavkasiga ega obligatsiya chiqarish orqali moliyalashtiriladi. C reja esa eng yuqori moliyaviy leverejni ko’zda tutadi: aktivlarning 40 foizi yillik foiz stavkasi 8 foiz bo’lgan obligatsiyalar hisobiga moliyalashtiriladi.

21.4-jadval

Pierce Grain kompaniyasi uchun qo’llash mumkin bo’lgan kapital strukturalari

A REJA: 0% QARZ

a				Jami qarzlar	$ 0
				Oddiy aksiyalar	$200,000^a
Jami aktivlar		$200,000		Jami majburiyatlar va	$200,000
				kapital