“Moliya” kafedrasi

3. Korporativ menejmentning asosiy vazifasi va uning moliyaviy jihatlari
 
Oxir  oqibat  korporatsiyaning  boshqaruv  xodimlarini  aksiyadorlar  direktorlar 
kengashi orqali ish tutib yollar ekanlar, menejerlarning asosiy vazifasi imkon qadar 
aksiyadorlar  manfaatlarini  ko‘zlab  qaror  qabul  qilishdan  iborat.  Ammo  bu 
korporatsiya  menejerlarining  yagona  vazifasi  emas.  Jamiyatning  har  bir  a’zosi 
singari,  ular  ham  qonunlarga  rioya  qilishlari,  odob-axloq  qoidalarini  hurmat 
qilishlari  va  zaruratga  ko‘ra,  albatta,  agar  bu  aksiyadorlar  tomonidan  katta  sarf-
xarajatlarga  olib  kelmasa,  turli  ijtimoiy  vazifalar  bajarilishiga  ko‘maklashishlari 
kerak.  
Biroq,  korporativ  menejment  maqsadlarini  faqat  aksiyadorlar  manfa-atlariga 
xizmat  qilish  bilan  cheklab  qo‘yilganda  ham,  unga  erishish  usullarini  aniq 
belgilashning iloji yo‘q. Aslini olganda, menejerlar kompaniya egalari bilan har bir 
masalani, shu jumladan, kompaniya tovarlari va xizmatlari assortiment
17
ini tanlash, 
kapital  jalb  qilish  bo‘yicha  sarf-xarajatlarni  belgilash  masalalarini  muhokama 
qilishlari,  ulardan  eng  maqbul  variantlar  qaysiligini  so‘rashlari  mumkin.  Unday 
bo‘lsa,  kompaniya  egalari  firmani  o‘zlari  boshqarganlarida  qanchalik  muta-saddi 
bo‘lsalar,  biznesni  boshqarishga  qancha  vaqt  sarf  qilsalar,  shuncha  darajada 
mutasaddi bo‘lib, shuncha vaqt sarflagan bo‘lar edilar va mene-jerlar mehnatidan 
foydalanishdan ma’no qolmagan bo‘lar edi.  
Bundan  tashqari,  bir  necha  kishi  boshqaradigan  firma  uchun  bunday 
yondoshuv  mos  (mumkin)  bo‘lsa  ham,  aksiyadorlari  soni  juda  ko‘p  firmalarda 
buning  deyarli  iloji  yo‘q.  Axir  dunyoda  millionlab  aksiyadorlari  jahon-ning  turli 
mamlakatlarida yashaydigan ulkan xalqaro korporatsiyalar mavjud. Shunday qilib, 
menejerlar  faoliyatini  tartibga  solish  bo‘yicha  asosiy  vazifa  yoki  qoidani  ishlab 
chiqish  juda  muhim  masala  bo‘lib,  bunday  qoida  menejerlar  firma  boshqaruviga 
taalluqli  u  yoki  bu  masala  yuzasidan  aksiyadorlar  o‘rtasida  doimo  so‘rov 
o‘tkazishlariga ehtiyoj qoldirmasligi kerak.  
Avvalambor,  mazkur  qoida  samarali  bo‘lishi  uchun  uni  bajarish  mene-
                                                           
16
Adam Smit, The Wealth of Nations (Chicago: University of Chicago Press, 1977). 
17
  “Assortiment”  fransuzcha  “assortiment”  –  terma,  yig‘ma,  to‘plam,  saralangan.  Tovar  va  xizmatlarning  turli 
xillari, nomlari va navlariga ko‘ra to‘plami. Qarang: o‘sha manba. J.I. –B.110 

---

22 
 
jerlardan  aksiyadorlarning  riskka  moyilligini  ham,  biznesni  boshqarish  bo‘yicha 
kundalik  amaliyotning  boshqa  masalalari  yuzasidan  ularning  fik-rini  bilishlarini 
ham talab etmasligi kerak. Chunki bu kabi ma’lumot-larni olishning o‘zi  – ilojsiz 
narsa. Hatto bunday masalalar ma’lum vaqt kelib, oshkor bo‘lsa ham, bundan katta 
ma’no  yo‘q,  chunki  ular  doimo  o‘zgarib  turadi.  Aksiyalar  doimo  qo‘ldan  qo‘lga 
o‘tib  turganligi uchun  demak,  korpo-ratsiya  mulkdorlari ham  muntazam  ravishda 
o‘zgarib  turadi.  Demak,  menej-ment  asosiy  qoidasining  bajarilishi  korporatsiya 
mulkdori (egasi) kim ekaniga zinhor bog‘liq bo‘lmasligi kerak.  
Rioya  qilingan  taqdirda,  menejerlar  ham  kompaniya  egalari  kompaniyani 
o‘zlari  boshqarganlarida  qabul  qiladigan  investitsion  va  moliyaviy  qaror-larni 
qabul  qilsalargina  menejerlar  uchun  asosiy  qoida  to‘g‘ri  bo‘ladi  (ishlaydi).