“Moliya” kafedrasi

 
4. O‘zaro fondlar 
 
Bir guruh investorlar tomonidan sotib olinadigan va professional investitsiya 
kompaniyasi  yoki  boshqa  biror  moliya  muassasasi  tomonidan  boshqariladigan 
aksiyalar,  obligatsiyalar  va  boshqa  aktivlarning  (birgalikda  ular  “investitsiya 
portfeli” deb ataladigan aktivni tashkil etadilar) tashkiliy shakllantirilgan to‘plami 
o‘zaro  fond  (mutual fund)  deb ataladi.  Bunda har  bir  mijoz  fonddagi har  qanday 
daromad taqsimotida o‘zidagi qimmatli qog‘ozlar miqdoriga proporsional ravishda 

---

76 
 
ma’lum ulushga ega bo‘lish huquqini qo‘lga kiritadi va o‘z ulushini istagan vaqtida 
bozor bahosida sotishi mumkin. 
Bunday  fondni  boshqaradigan  kompaniyahar  bir  investor  ixtiyorida  qancha 
miqdorda  qimmatli  qog‘oz  borligini  va  u  fond  qoidalariga  muvofiq  olingan 
daromadning  qancha  qismini  qayta  investitsiya  qilishini  nazorat  qiladi.  O‘zaro 
fondlar  kapital  bo‘linishini,  hisob  olib  borilishini  va  daromad  qayta  investitsiya 
qilinishini,  shuningdek  mablag‘lar  va  risklar  diversifikatsiya  qilinishi  uchun 
samarali mablag‘larni ta’minlaydi.  
O‘zaro fondlarning ikkita asosiy turi mavjud: ochiq va yopiq. Ochiq turdagi 
o‘zaro fondlar o‘zlari emissiya qilgan aksiyalarni bir aksiya hisobidan sof aktivlar 
bahosi  (NAV  –  net  asset  value)  bo‘yicha  sotish  va  sotib  olish  majburiyatini  o‘z 
zimmalariga  oladilar.  NAV  ko‘rsatkichini  hisoblash  chiqish  uchun  fond 
portfelidagi  barcha  qimmatli  qog‘ozlarning  bozor  qiymati  ular  muomalaga 
chiqargan  barcha  aksiyalar  soniga  bo‘linadi.  Oxirgi  ko‘rsatkich  ochiq  turdagi 
fondlarda  uning  ishtirokchilari  fondning  yangi  aksiyalarini  sotib  olishlari  va 
eskilarini sotishlari sayin har kuni o‘zgarib turadi. 
Yopiq  turdagi  fondlar  bir  aksiya  hisobidan  sof  aktivlar  bahosi  bo‘yicha  o‘z 
aksiyalarini  sotmaydilar  va  emissiya  qilmaydilar.  Bunday  fondlarning  aksiyalari 
boshqa  oddiy  aksiyalar  singari  brokerlar  orqali  sotiladi  va  ularning  bahosi  bir 
aksiya hisobidan sof aktivlar bahosidan farq qiladi.