“Moliya” kafedrasi

8.1-rasm. Moliyaviy vositachilarning eng umumiy tarkibi
67
. 
 
Moliyaviy vositachilarning asosiylari sifatida banklar, investitsiya va sug‘urta 
kompaniyalarini  ko‘rsatish  mumkin.  Ularning  moliyaviy  mahsulot-lariga, 
boshqalar  qatorida,  chek  hisobvaraqlari,  kreditlar,  ipotekalar,  o‘zaro  fondlarning 
qimmatli  qog‘ozlari  va  keng  ko‘lamli  sug‘urta  shartno-malari  kiradi.  Moliyaviy 
vositachiga eng oddiy misol sifatida o‘zaro fondni olishimiz mumkin. U ko‘pchilik 
mayda  investorlarning  moliyaviy  resurslarini  birlashtiradi  va  yig‘ilgan 
mablag‘larni  qimmatli  qog‘ozlarga  qo‘yadi  (joylashtiradi).  Bunday  fondlar  o‘z 
operatsiyalari  masshtabining  kengligi  tufayli  qimmatli  qog‘ozlar  hisobi  va 
savdosida  sezilarli  darajada  tejamkorlikka  erishadi  va  tabiiyki,  mijozlarga 
mablag‘larni qimmatli qog‘ozlarga investitsiya qilishning bevosita fond bozoridagi 
qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisidan ko‘ra samaraliroq usullarini taklif qiladi. 
Hozirgi  kunda  banklar  eng  yirik  (aktivlari  nuqtai  nazaridan)  va  qadimiy 
moliyaviy  vositachilar  hisoblanadi.  Birinchi  banklar  bundan  yuzlab  yillar  avval 
Uyg‘onish davrida Italiya shaharlarida paydo bo‘lgan. Ularning asosiy funksiyasi 
hisob  va  kliring  operatsiyalarini  amalga  oshirish  uchun  to‘lov  mexanizmlarini 
taklif  qilish  bo‘lib,  bu  o‘sha  paytda  keskin  o‘sish  davrini  boshdan  kechirayotgan 
savdo-sotiqning  tovar  va  xizmatlar  bilan  rivojlanishiga  yordam  bergan.  Birinchi 
banklarni  ayirboshlovchi  (almash-tiruvchi)lar  ochgan.  Aytish  joizki,  “bank”  so‘zi 
"banca"  (italyanchadan  tarjima  qilganda  –  suyanchiqli  uzun  kursi)  so‘zidan  kelib 
chiqqan.  Sababi,  ayirboshlovchi  (almashtiruvchi)lar  pullarni  suyanchiqli  uzun 
kursida o‘tirib almashtirganlar. 
                                                           
67
  Moliyaviy  vositachilar  eng  umumiy  tarkibiy  qismlariga  kiruvchi  ayrim    sub’ektlarning,  ba’zi  bir  sabablarga 
ko‘ra, mamlakatimiz amaliyotida mavjud emasligi ularning shunday tarkibiy qismlardan iborat ekanligiga rahna sola 
olmaydi.