|
13-mavzu. Moliyaviy hisobotlarda moliyaviy
koeffisiyentlardan foydalanish
Reja:
1. Moliyaviy koeffitsiyentlar klassifikatsiyasi
2. Moliyaviy koeffitsiyentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar
3. Moliyaviy “dastak” samarasi
1. Moliyaviy koeffitsiyentlar klassifikatsiyasi
Moliyaviy hisob va buxgalteriya hisobining asosiy prinsiplari va amaliy
normalari o‘rtasidagi mavjud farqqa qaramay, firmaning moliyaviy hisobotlarida
uning moliyaviy ahvoli, o‘tmishdagi xo‘jalik faoliyati samaradorligi to‘g‘risida
ma’lumotlar bo‘ladi va ular rahbarlarga kompaniyaning bo‘lajak ishini tahlil qilish
va istiqbollarini belgilashda, albatta, asqotadi. Kompaniyaning moliyaviy
hisobotlari asosida kompaniya faoliyatining moliyaviy natijalarini tahlil qilishda
bir qator maxsus koeffitsiyentlardan foydalaniladi va bu koeffitsiyentlar yordamida
turli kompaniyalar ko‘rsatkichlarini yoki bitta kompaniyaning turli yillardagi
ko‘rsatkichlarini taqqoslash mumkin.
Mazkur koeffitsiyentlardan foydalanib, firma faoliyati samarador-ligining
quyidagi beshta asosiy jihatlarini tahlil ilish mumkin:
1. Rentabellik (profitability);
2. Aktivlarning aylanuvchanligi (asset turnover);
3. O‘z mablag‘i yoki qarz olingan mablag‘lardan moliyalashtirish yoki
moliyaviy “dastak” (moliyaviy leverij) (financial leverage);
102
4. Likvidlik (liquidity);
5. Bozor qiymati (bahosi) (market value).
1-jadvalda (navbatdagi betga qarang) ushbu koeffitsiyentlarning barchasi va
“XYZ” korporatsiyasi uchun ularni hisoblab chiqarish misollari ko‘rsatilgan.
Jadvalda birinchi bo‘lib, rentabellik (yoki daromadlilik) koeffi-tsiyenti
keltirilgan. Tahlil davomida firma sotish rentabelligi koeffi-tsiyentini (return on
sales), uning aktivlari rentabelligi (return on assets) yoki kapital daromadliligini
(return on equity) aniqlash mumkin. Birinchi va ikkinchi holatda foyda
ko‘rsatkichi sifatida foizlar va soliqlarni to‘lashdan oldingi korporatsiya foydasi
olinadi (EBIT — earnings before interest and taxes), oxirgi holatda esa – sof foyda
olinadi. Bundan tashqari, agar moliyaviy koeffitsiyentni hisoblab chiqish uchun
asos bo‘ladigan bitta ko‘rsatkich kompaniya faoliyatining moliyaviy natijalari
to‘g‘risidagi hisobotdan olingan bo‘lsa, demak ma’lum davrni ifodalaydi. Ikkinchi
komponent esa balansdan olinadi va kompaniyaning ma’lum vaqtdagi moliyaviy
ahvolini aks ettirsa, u holda, odatda, yil oxiri va yil boshidagi balans
ko‘rsatkichlarining o‘rtacha arifmetik soni (qiymati) hisoblab chiqa-riladi va bu
son maxraj sifatida ishlatiladi.
Bundan keyin jadvalda aktivlar aylanuvchanligi koeffitsiyenti keladi. Ular
yordamida firma daromad olish maqsadida o‘z aktivlaridan qanchalik samarali
foydalanayotganini aniqlash mumkin. Aktivlar aylanuvchanligi – bu umumiy
mezon.
Debitorlik
qarzi
aylanuvchanligi
va
tovar-moddiy
zaxiralar
aylanuvchanligi esa tegishli toifadagi aktivlarni baholash uchun qo‘llaniladigan
maxsus mezonlardir.
Keyin jadvalda moliyaviy “dastak” koeffitsiyentlari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular
firma kapitali tuzilmasini va firmaning kreditorlar oldida qarzdorligi darajasini aks
ettiradi. Qarzdorlik koeffitsiyenti kapital tuzilmasini o‘lchashga xizmat qiladi.
Foizlarni qoplash koeffitsiyenti yordamida esa firmaning foiz to‘lovlari bo‘yicha
xarajatlarni ko‘tara olish qobiliyatini o‘lchash mumkin.
13.1-jadvaldagi to‘rtinchi guruh
koeffitsiyentlari likvidlik koeffi-
tsiyentlaridan tashkil topgan. Bu koeffitsiyentlar firma o‘zining qisqa muddatli
majburiyatlari bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashga, yoki o‘z hisob varaqlari
bo‘yicha to‘lashga va shundan keyin to‘lovga qodir bo‘lib qolishini baholash
uchun ishlatiladi. Likvidlik darajasini baholashga xizmat qiladigan asosiy
koeffitsiyentlar – bu joriy likvidlik koeffitsiyenti va ancha aniqroq hisoblanadigan
kritik baholash koeffitsiyentlari (yoki lakmus qog‘oz koeffitsiyenti) bo‘lib, ular
yordamida eng yuqori likvidlikka ega aylanma aktivlar: pul mablag‘lari va bozor
qimmatli qog‘ozlari baholanadi.
103
13.1-jadval.
Do'stlaringiz bilan baham: |
