“Moliya” kafedrasi

Pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot 
Pul  oqimlari  summasi  =  Xo‘jalik 
faoliyatidan  pul  mablag‘larining  sof 
kirimi 
(chiqimi) 
+ 
Investi-tsiya 
faoliyatidagi  sof  pul  oqimla-rining 
kirimi 
(chiqimi) 
+ 
Moliya-viy 
faoliyatdan  sof  pul  oqimlari-ning 
kirimi (chiqimi) 
Pul  oqimlari  to‘g‘risidagi  hisobotda  ma’lum  bir  davr 
uchun firmaning pul mablag‘lari kirimi va chiqimi qayd 
etiladi. 
Pul mablag‘larining har bir kirim va chiqimi hisobotning 
uch bo‘limidan birida aks ettiriladi. 

---

95 
 
 
Moliyaviy  hisobotga  tushuntirish  (hisobotni  izohlash).  Biror  bir 
korporatsiya  o‘z  moliyaviy  hisobotini  chop  etar  ekan,  unga  albatta  tushun-tirish 
xatini ilova qiladi. Bu tushuntirish xatida u qo‘llagan usullar va o‘zining moliyaviy 
ahvoli  to‘g‘risida  qo‘shimcha  ma’lumotlar  o‘z  ifodasini  topadi.  Ba’zida  esa,  bu 
tushuntirish  xatida  kompaniyaning  haqiqiy  moliya-viy  ahvoli  to‘g‘risida 
ma’lumotlar  hisobotdagiga  nisbatan  ko‘proq  va  kengroq  bo‘ladi.  Ularda,  odatda, 
quyidagi ma’lumotlar keltiriladi: 
1.  Kompaniyaning  qanday  hisob  usullaridan  foydalangani  ko‘rsatiladi. 
Modomiki, firmalarga ba’zi xarajat turlari
75
 bo‘yicha hisobotlarni tuzishda ma’lum 
erkinlik berilgan ekan, u holda hisobotlarga ilova qili-nadigan tushuntirishda ushbu 
usullardan  qaysi  biridan  foydalanilgani  ko‘rsatiladi.  Bundan  tashqari,  hisob 
standartlari doimo o‘zgarib turishga moyil ekan, kompaniya tushuntirish xatlarida 
hisobot yilidan oldingi yilning asosiy natijalari bo‘yicha yangi standartlarga rioya 
qilgan holda hisob beradi.  
2.  Ba’zi  aktivlar  va  majburiyatlarga  batafsil  tavsif  beriladi.  Tushuntirish 
xatida  uzoq  muddatli  va  qisqa  muddatli  qarzdorliklar,  ijara  haqi  va  shu  kabi 
to‘lovlarni to‘lash shartlari va muddatlari batafsil bayon etiladi.  
3.  Firma  aksiyadorlik  kapitali  tuzilmasi  to‘g‘risida  ma’lumot.  Tushuntirish 
xatida  aksiyalarga  egalik  qilish  shartlari  bayon  etiladi.  Mazkur  firma  boshqa 
kompaniya  tomonidan  “yutib  yuborilishi”  xavfini  baholashda  mazkur  ma’lumot 
ayniqsa foydali hisoblanadi.  
4.  Asosiy  operatsiyalar  to‘g‘risida  ma’lumotlar.  Agar  kompaniya  boshqa 
kompaniyani sotib oladigan bo‘lsa (yoki sotib olinsa), yoki unga oldin qo‘shilgan 
firmani  ajratib  chiqarsa  (yoki  o‘zi  ajratilsa),  uning  moliyaviy  ahvoli  keskin 
o‘zgaradi.  Moliyaviy  hisobotga  tushuntirish  xatida  bunday  operatsiya  oqibatlari 
batafsil bayon etiladi. 
5.  Balansdan  tashqari  hisob-varaqlar.  Tushuntirish  xatida  ko‘pincha  firma 
imzolagan,  lekin  balansda  aks  ettirilmagan,  ammo  kompaniyaning  moliyaviy 
holatiga katta ta’sir ko‘rsatadigan moliyaviy shartnomalar bayon etiladi. Masalan, 
hosilaviy  instrumentlar  bo‘yicha  shartnomalar,  xususan  forvard  shartnomalar, 
svoplar  va  opsionlar  ana  shular  jumlasidandir.  Ular,  odatda,  turli  moliyaviy 
shartnomalar bo‘yicha risk darajasini kamay-tirishga xizmat qiladi.