Moliya-iqtisod

5-rasm To’g’ri soliqlar tarkibida jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i

salmog’i tahlili ¹⁹



Diagrammadan ko’rinib turibdiki, davlat budjetiga kelib tushadigan to’g’ri soliqlarning katta qismi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i xissasiga to’g’ri keladi. Yuqoridagi ma’lumotga ko’ra 2010-yilda to’g’ri soliqlar taribida jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i jami to’g’ri soliqlarga nisbatan 44.9 % ni tashkil etgan bo’lsa, 2011-yilda 42.2 % ga to’g’ri kelgan, 2.2 punktga kamaygan. Joriy yilda mazkur soliq to’g’ri soliqlarning 42.1 % ini tashkil etishi rejalashtirilgan bo’lib, 2012-yilga nisbatan 3.5 punktga pasaytirish ko’zlangan.

To’g’ri soliqlar ichida eng katta salmoqqa ega bo’lganlaridan yana biri yuridik shaxslardan olinadigan daromad solig’i hisoblanadi. Barchamizga ma’lumki, 2008-yil 1-yanvardan boshlab O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining yangi tahriri foydalanila boshlandi. Kodeksning 19-bobi yuridik

¹⁹ O’zbekiston Respublikasi prezidentining “O’zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va budjet parametrlari prognozi to’g’risida”gi qarorlariga ilovalar asosida talaba tomonidan tayyorlandi.

(ПҚ-1887, ПҚ-1675, ПҚ-1449, ПҚ-1245)

shaxslardan olinadigan daromad solig’iga bag’ishlangan. Unga ko’ra foyda solig’i to’lovchi yuridik shaxslar quyidagilar:

• 
  O’zbekiston Respublikasi rezidentlari;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan yoki hosil bo’lish manbai O’zbekiston Respublikasi hududida joylashgan daromadlarni oladigan O’zbekiston Respublikasi norezidentlari.
  

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’ining soliq solish obyekti quyidagilardan iborat:

• 
  O’zbekiston Respublikasi rezidentlarining, shuningdek O’zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshiruvchi O’zbekiston Respublikasi norezidentlarining foydasi;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi rezidentalarining va O’zbekiston Respublikasi norezidentlarining Soliq Kodeksiga muvofiq chegirmalar qilinmagan holda to’lov manbaida soliq solinadigan daromadlari.
  

Mamlakatimiz hukumati tomonidan so’nggi yillarda soliq tizimi mukammallashitrilib, takomillashtirilib borilmoqda. Natijada, jahon andozalariga javob beradigan soliq tizimi shakllantirilmoqda. Xususan, so’nggi yillarda yuridik shaxslardan soliq undirish tartibi ham takomillashtirilib borilmoqda. Buni quyidagilarda ko’rishimiz mumkin:

• 
  2007-yil 1-yanvardan boshlab daromadni soliqqa tortishdan foyadan soliq undirila boshlandi;
  
• 
  Soliq hisobotlarini topshirish soddalashtirilmoqda;
  
• 
  Soliq stavkalari doimiy ravishda pasaytirilib borilmoqda va boshqalar.
  

Ushbu amalga oshirilayotgan islohotlar asosida soliqlarning fiskallik funksiyasi nuqtayi nazaridan budjetdan tushumlar ortadi, ammo ijtimoiy- iqtisodiy funksiyasiga ko’ra korxonalar ixtiyorida ko’proq mablag’ qolishini

ta’minlash bilan birga, korxona faoliyatini kengaytirish, korxona zimmasiga to’g’ri keladigan soliq yukining pasayishini, bular zamirida esa xo’jalik subyektlarinng ishlab chiqarishni kengaytirishni qiziqishi ortishini ta’minlaydi. Pirovardida yaratilayotgan milliy mahsulot miqdorining o’sishi bilan birga, budjetga tushumlarning o’sishi ta’minlanadi.

Biz quyidagi jadval ma’lumotlari asosida yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i stavkasining pasayishi bilan budjet daromadlarida ushbu soliq turi tushumlari holatini tahlil qilamiz. (6-rasm)