Moliya haqidagi ilmiy nazariyalar

11. Rivojlangan davlatlar moliya tizimi
Ayni davrda rivojlangan mamlakatlarning moliyaviy siyosati
boshqa zamonaviy nazariyalar yordamida amalga oshirilib, bu
nazariyalar amalda tartibga solish ikki tizimining qo’shilib
ketganligidan iborat. Shunga muvofiq ravishda ayrim davlatlar davlat
tomonidan tartibga solishning ham keynschilik va ham
neokeynschilik tizimining turli-tuman elementlaridan
foydalanishyapti. Davlat moliyasini rivojlantirish borasida xorijiy mamlakatlar tajribasi
Har bir mamlakat o‘zining moliya tizimiga ega. Faqat uning tarkibi bilan


bir-biridan farqlanishi mumkin. Aynan mamlakatlarning moliya tizimi qay


darajada shakllanganligi nafaqat mamlakatning rivojlanish darajasini, balki uning


tanlagan yo‘li, tuzilmaviy ko‘rinishini ham ifodalab beradi. Rivojlangan


mamlakatlarda moliya atamasi kengroq tushuncha bo‘lib, u davlat, korporatsiyalar,
xorijiy davlatlar va boshqa turdagi yuridik va jismoniy shaxslar bilan bo‘ladigan
iqtisodiy munosabatlar yig‘indisini ifodalaydi. Shundan kelib chiqqan holda


rivojlangan mamlakatlarning moliya tizimi quyidagicha tasniflanadi:


Shuningdek xorijiy mamlakatlar moliya tizimi tarkibida qarz beruvchi, qarz


oluvchi va investorlar o‘rtasidagi fondlar ham kiritilishi mumkin. Moliya tizimida


sug‘urta tashkilotlari ham alohia ahamiyat kasb etib ular aholi va korxonalarning


mablag‘larini qayta taqsimlashda faol ishtirok etadi


Xorijiy mamlakatlar davlat moliya tizimida O‘zbekiston Respublikasi moliya


tizimidan farqli ravishda davlat korporatsiyalari moliyasi ajralib turadi.


Shuningdek xorijiy mamlakatlarning davlat moliya sohasida munitsipal kreditlar


ham mavjud bo‘lib, ular mahalliy byudjetlar kamomadi uchun sarflanadi. Rivojlangan yetakchi xorijiy mamlakatlar moliya tizimining yetakchi bo‘g‘inlaridan biri Davlat byudjetidir. U davlat va o‘z-o‘zini boshqarish hududiy


organlarining funksiyalari va vazifalarini moliyaviy ta’minlashga mo‘ljallangan


markazlashtirilgan pul mablag‘lari fondini shakllantirish va undan foydalanish


shaklidan iboratdir.


Davlat byudjeti mamlakatning joriy yildagi asosiy moliyaviy rejasi hisoblanib,


qonun kuchiga egadir. U har yili mamlakatning qonunchilik hokimiyat organi


parlament tomonidan tasdiqlanadi. Favqulodda vaziyatlarda (urushlar, iqtisodiy


tanazzullar va boshqalar davrida) hukumat Davlat byudjetining mablag‘lariga
tayanadi va ular yordamida o‘sib boruvchi davlat xarajatlarini qoplaydi. Davlat
byudjetining asosiy daromadlari soliqlardan iborat bo‘lib, ular yordamida byudjet


daromadlarining 70 foizdan 90 foizgacha va ayrim davrlarda undan ham ko‘proq


qismi shakllantiriladi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan xorijiy mamlakatlarda asosiy


soliqlar hisoblangan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i,


korporatsiyalar foydasidan olinadigan soliq, aksizlar, qo‘shilgan qiymat solig‘i va


bojxona bojlari Davlat byudjetiga biriktirilgan.
Davlat byudjetidan harbiy maqsadlarga mo‘ljallangan xarajatlar, iqtisodiyotga
aralashuv xarajatlari, davlat apparatini saqlash xarajatlari, ijtimoiy xarajatlar,


subsidiyalar amalga oshiriladi va rivojlanayotgan mamlakatlarga kreditlar taqdim


etiladi. Bir vaqtning o‘zida, Davlat byudjeti mahalliy hokimiyat organlariga,


hukumat maxsus fondlariga va davlat korxonalariga subsidiyalar va kreditlar


berish orqali mamlakat moliya tizimining barcha bo‘g‘inlariga o‘z ta’sirini


ko‘rsatadi.


AQSH, Germaniya, XXR kabi xorijiy mamlakatlarda Davlat byudjetlari uchun


doimiy ravishdagi byudjet defitsiti xos bo‘lib, u davlat zayomlari hisobidan


qoplanadi. Davlat zayomlarining muomalaga chiqarilishi davlat qarzining


o‘sishiga olib keladi. Davlat qarzi oldin chiqarilgan va hozirgi paytga qadar


qaytarilmagan (uzilmagan) barcha davlat zayomlarining foizlari bilan qo‘shib


hisoblagandagi umumiy summasidan iborat.

12. Moliyaviy vositachilar deganda nimani tushinasiz?
The Moliyaviy vositachilar Ular moliyaviy operatsiyani engillashtirish uchun ikki tomon o'rtasida vositachilik qiluvchi shaxslar yoki muassasalardir. Ular o'rtacha iste'molchiga tijorat banklari, investitsiya banklari va aktivlarni boshqarish tizimiga kiritilgan xavfsizlik, likvidlik va miqyosli iqtisod kabi bir qator imtiyozlarni taqdim etadi. Moliyaviy vositachilar turli xil qarz tuzilmalari, kapital tuzilmalari yoki gibrid shakllari orqali boshqa kompaniyalarga sarmoya kiritilmaydigan kapitalni qayta taqsimlaydilar. Ular sarmoyasi ortiqcha bo'lgan, mablag'larni tejaydigan deb nomlangan odamlarning mablag'larini ajratadilar, ularga investorlar deb ataladigan biron bir faoliyatni amalga oshirish uchun likvid mablag'larni talab qiladilar. Bu kredit yoki ipoteka shaklida bo'lishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, pul to'g'ridan-to'g'ri moliya bozorlari orqali qarzga berilishi va moliyaviy vositachini yo'q qilishi mumkin. Bu moliyaviy distermediatsiya deb nomlanadi. Ahamiyati - Garchi investitsiya singari ma'lum sohalarda texnologik yutuqlar moliyaviy vositachini yo'q qilish bilan tahdid qilsa-da, disintermediatsiya boshqa sohalarda, masalan, bank va sug'urta sohasida juda kam xavf tug'diradi.Biroq, moliyaviy vositachilar bo'lmagan taqdirda, odamlar kundalik operatsiyalarni amalga oshirolmaydilar va yirik kompaniyalar mablag 'olishda qiynalishadi. Shuning uchun sizning rolingiz qanchalik dolzarbligini tushunish muhimdir.Moliyaviy vositachi orqali tejamkorlar o'z mablag'larini birlashtirishi mumkin, bu ularga katta sarmoyalar kiritishga imkon beradi.Mamlakatning umumiy iqtisodiy barqarorligini moliyaviy vositachilar faoliyati orqali namoyish etish mumkin. Hususiyatlari - Moliyaviy vositachilar ortiqcha pul mablag'lari bo'lgan odamlar o'z xavfini faqat bir kishiga emas, balki bir necha kishiga kredit berish orqali tarqatishi mumkin bo'lgan platformani taqdim etadi. Bundan tashqari, qarz oluvchi ehtiyotkorlik bilan tekshiriladi va tekshiriladi, bu esa kreditni to'lamaslik xavfini kamaytiradi. Xuddi shu model sug'urta kompaniyalariga ham tegishli. Mijozlar kutilmagan hodisalar, masalan, baxtsiz hodisalar, o'limlar va kasalliklar ta'siriga duchor bo'lsalar, ular mijozlardan mukofot pullarini yig'ib, siyosiy imtiyozlarni taqdim etadilar.
13.Tijorat banklarining moliyaviy vositachi sifatida asosiy vavifalari nimalardan iborat? Tijorat banklari mijozlarning omonatlarini xavfsiz va likvid shaklda to'ldirish va olingan mablag'larni munosib tijorat, sanoat, davlat va notijorat tashkilotlariga berish uchun javobgardir. Shuningdek, tijorat banklari munitsipal, davlat va korporativ obligatsiyalar bo'yicha bozor faoliyatini amalga oshiradi. Banklar mijozlarga konsalting va maslahat xizmatlarini, shuningdek saqlash va ishonch xizmatlarini taqdim etadilar. Tijorat banklari moliyaviy vositachilar sifatida muhim xizmatlarni taqdim etadilar. Moliyaviy vositachilar ishonchli, likvid va xavfsiz investitsiya imkoniyatlarini qidirgan mijozlardan mablag' to'plashadi. O'z navbatida, ushbu pullar yuqori rentabellikga ega bo'lgan qarz oluvchilarga yo'naltiriladi va ular qattiq kredit tekshiruvlaridan o'tishi kerak. Kollektordan qarzga o'tuvchi harakat naqd puldan samarali foydalanishga samarali usulni ta'minlaydi. Bankning mablag'lar qiymati va ular qarz beradigan stavkasi o'rtasidagi farq spred deb nomlanadi. Tijorat va sanoat kreditlarini yaratish hozirgi kungacha bank sohasining eng muhim vazifasi hisoblanadi. Kreditlar o'sib borishi, mavsumiy pul ehtiyojlarini qondirish, asbob-uskuna va debitorlik qarzlarini moliyalashtirish uchun etarli darajada ta'minlangan holda beriladi. Bank foydasining asosiy qismi bank operatsiyalari va ssudalar yo'qotishidan kelib chiqqan holda tarqalishdan kelib chiqadi. Banklarning tartibga solish nazorati kredit berish shakllari va ssudalar yo'qolishi ta'minlanishini diqqat bilan kuzatib boradi.