Moliya haqidagi ilmiy nazariyalar

Siyosiy ta’sir ob’yekti hisoblangan ijtimoiy munosabatlar sohalariga
bog’liq ravishda iqtisodiy yoki sotsial, madaniy yoki texnikaviy,
byudjet yoki kredit, ichki yoki tashqi siyosat to’g’risida so’z yuritiladi.
Moliyaviy siyosat davlat faoliyatining nisbatan musta-qil sohasi
bo’lib, bir vaqtning o’zida ijtimoiy faoliyatning har qanday sohasida
davlat siyosatini amalga oshirishning muhim vositasi hisoblanadi. Bu
yerda uning iqtisodiyot, sotsial soha, harbiy islohotlar yoki xalqaro
munosabatlar bo’lishi printsipial ahamiyatga ega emas.
Siyosat, siyosiy ta’sir va siyosiy rahbarlik quyidagi uch
elementlardan tarkib topadi:
 bosh maqsadni aniqlash va qo’yish hamda jamiyat hayotining
ma’lum bir davriga xos qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun
echilishi zarur bo’lgan istiqboldagi va yaqin kunlardagi vazifalarni
aniqlab olish;
 qo’yilgan maqsadlarga qisqa muddatlarda erishila-digan, yaqin
davrdagi va istiqboldagi vazifalar esa oqilona tartibda hal
qilinadigan munosabatlarning metodlari, vositalari va konkret
shakllarini ishlab chiqish;
 qo’yilgan vazifalarni yechishga qodir bo’lgan kadr-larni
tanlash va joy-joyiga qo’yish, ularning bajarilishini tashkil qilish.
Demak, takror ishlab chiqarishning alohida ehtiyoj-larini
qondirish va uzluksiz takror ishlab chiqarish jarayonini
moliyaviy resurslar bilan ta’minlash uchun ijtimoiy boylikni
shakllantirish, taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonlariga
yo’naltiriladigan maqsad va vazifalarning echilishini aniqlash
moliyaviy siyosat deyiladi.
Moliyaviy siyosatga quyidagicha boshqa ta’rif berish ham
mumkin: moliyadan foydalanishning metodlari, uni tashkil
qilishning amaliy shakllari va metodologik printsip-larining
majmui (yig’indisi) moliyaviy siyosat deyiladi.
Ayrim hollarda moliyaviy siyosat davlatning o’z funksiyalarini
bajarishi uchun moliyaviy munosabatlardan foydalanish bilan bog’liq
bo’lgan davlat organlarining ma’lum bir faoliyati sifatida talqin
qilinadi. Bunday talqin o’zida bir necha xavfni mujassam etadi.
Buning boisi shundaki, iqtisodiyot taraqqiyotida davlatning roli
to’g’risi-dagi jamiyatda hukmron bo’lgan tasavvurlarga muvofiq
ravishda davlatning vazifalari va funksiyalari ham o’zgaradi,
takomillashadi. Masalan, mamlakat iqtisodiyotiga davlatning
aralashuvi, aholi turmush darajasi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarini
tenglashtirish va shunga o’xshash davlatning funksiyalari va
vazifalarini aniqlaydigan boshqa bir qancha masalalar hamon
munozaraligicha qolmoqda. Buning ustiga, moliyaviy siyosatdan
faqat davlatning funksiyalarini bajarish vositasi (instrumenti) sifatida
foydalanish davlat hokimiyat organlari, mahalliy o’zini o’zi
boshqarish organlari bilan moliyaviy tizimning boshqa sub’yektlari,
ya’ni aynan mamlakatning aholisi va xo’jalik yurituvchi sub’yektlari
manfaatlari o’rtasida qarama-qarshiliklarni keltirib chiqaradi.

4. Moliyaviy siyosatning asosiy turlari
raqobat kurashi sharoitida korxonaning sog’lom faoliyat
ko’rsatishiga erishish;
 yirik moliyaviy muvaffaqiyatsizliklardan va kasodga (bankrotga)
uchrashdan himoyalanganlik;
 raqiblar bilan kurashda yetakchi likka (lider bo’lishga) erishish;
 korxonaning bozor qiymatini ko’paytirish;
 korxona iqtisodiy salohiyatining barqaror o’sish sur’atlarini
ta’minlash;
 mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmini oshirish;
 foydani maksimallashtirish;
 xarajatlarni minimallashtirish;
 rentabelli faoliyatni ta’minlash
Moliyaviy siyosatning mazmuni u qamrab olishi mumkin bo’lgan
moliyaviy munosabatlar rivojlanishi yo’nalish-larining umumiy
kompleksi bilan belgilanadi. Ularning tarkibiga quyidagilar kirishi
mumkin:
 moliyaviy siyosatning umumiy kontseptsiyasini (uning
maqsadlarini, printsiplarini, vazifalarini, amalga oshirish bosqichlarini
va eng samarali metodlarini) ishlab chiqish;
 makrodarajada va bozor iqtisodiyotining sub’yektlari darajasida
iqtisodiy o’sishni rag’batlantiradigan bozor iqtisodiyotining
rivojlanishiga mos bo’lgan dinamik holdagi moliya mexanizmini
shakllantirish;
 markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan resurslar va
moliyaviy oqimlarning samarali boshqarilishini oshirish bo’yicha
choralar tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish;
 ijtimoiy takror ishlab chiqarish va iqtisodiyotni istiqbolli
restrukturizatsiya qilishdagi roliga muvofiq ravishda ijtimoiy-iqtisodiy
tizimning barcha darajalari va sohalari bo’yicha moliyaviy resurslarni
oqilona (optimal) taqsimlashni tashkil qilish;
 iqtisodiy o’sishning joriy va istiqboldagi moliyaviy salohiyatini
shakllantirish.



5. Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar moliya siyosati va uning o‘ziga xos xususiyatlari
Ayni davrda rivojlangan mamlakatlarning moliyaviy siyosati
boshqa zamonaviy nazariyalar yordamida amalga oshirilib, bu
nazariyalar amalda tartibga solish ikki tizimining qo’shilib
ketganligidan iborat. Shunga muvofiq ravishda ayrim davlatlar davlat
tomonidan tartibga solishning ham keynschilik va ham
neokeynschilik tizimining turli-tuman elementlaridanfoydalanishyapti. Rivojlangan davlatlar iqtisodiyoti jahon iqtisodiyoti va tashqi savdo rejimining liberal tashkiloti ochiqligi bilan ajralib turadi. Global ishlab chiqarishda etakchilik, jahon savdosi, xalqaro kapitali, Xalqaro pul va hisob-kitob munosabatlaridagi etakchi rolini belgilaydi. Xalqaro mehnat migratsiyasi sohasida rivojlangan davlatlar qabul qiluvchi tomon sifatida ishlaydi. Iqtisodiy rivojlangan davlatlar, Xalqaro valyuta fondi davlatlar: 1. XXI asr boshlarida, Avstraliya, Avstriya, Kipr, Kipr, Kipr, Kipr, Kipr, Kipr, Kipr, Kipr tili , Finlyandiya, Germaniya, Gretsiya, Islandiya, Irlandiya, Isroil, Italiya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Lyuksemburg, Slovakiya, Sloveriya, Shveytsariya ,.2. Andorra, Bermuda, Voja orollari, Vatikan, Gonkong, Tayvan, Lixtenshteyn, Monako va San-Marino ham ko'proq rivojlangan davlatlar guruhiga kiritilgan.Rivojlanayotgan mamlakatlar - Osiyo, Afrika, Lotin Amerikaning past va o'rtacha daromad bilan ajralib turadigan 132 mamlakat. Xalqaro iqtisodiyotdagi turli xil turli mamlakatlarning xilma-xilligi tufayli ular geografik xususiyatlarga va turli xil tahliliy mezonlarda tasniflash odat tusiga kiradi.Kechagi qaramlik va mustamlaka mamlakatlari, ularning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotida va kontentdiyotsional jihatdan integratsiyalashgan atamalarini maxsus davlatlar guruhiga ajratish uchun ma'lum sabablar mavjud. Ushbu mamlakatlarda dunyo aholisining 80 foizi istiqomat qiladi va ushbu mintaqaning taqdiri doimo jahon jarayonlariga sezilarli ta'sir qiladi.Rivojlanayotgan mamlakatlarni ajratishning eng muhim mezonlari iqtisodiy va siyosiy aloqalar tizimida, iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishning xususiyatlari va xususiyatlari alohida o'rin tutadi.