“moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua

REJA:

1. Moliyaviy koeffitsiyentlar klassifikatsiyasi.

2. 
   Moliyaviy koeffitsiyentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar.
   

3. Moliyaviy “dastak” samarasi.

   1. 
      Moliyaviy koeffitsiyentlar klassifikatsiyasi va ular o‘rtasidagi
      

o‘zaro bog‘liqliklar

Moliyaviy hisob va buxgalteriya hisobining asosiy prinsiplari va amaliy normalari o‘rtasidagi mavjud farqqa qaramay, firmaning moliyaviy hisobotlarida uning moliyaviy ahvoli, o‘tmishdagi xo‘jalik faoliyati samaradorligi to‘g‘risida ma’lumotlar bo‘ladi va ular rahbarlarga korxonaning bo‘lajak ishini tahlil qilish va istiqbollarini belgilashda, albatta, asqotadi. Korxonaning moliyaviy hisobotlari asosida korxona faoliyatining moliyaviy natijalarini tahlil qilishda bir qator maxsus koeffitsiyentlardan foydalaniladi va bu koeffitsiyentlar yordamida turli korxonalar ko‘rsatkichlarini yoki bitta korxonaning turli yillardagi ko‘rsatkichlarini taqqoslash mumkin.
Mazkur koeffitsiyentlardan foydalanib, firma faoliyati samarador-ligining quyidagi beshta asosiy jihatlarini tahlil ilish mumkin:

1. 
   rentabellik (profitability);
   
2. 
   aktivlarning aylanuvchanligi (asset turnover);
   
3. 
   o‘z mablag‘i yoki qarz olingan mablag‘lardan moliyalashtirish yoki
   

⁶³ Nisbatan yaqinda AQShning bir necha korporatsiyalari tomonidan kompaniya faoliyati samaradorligini baholash uchun yangi mezon qabul qilindi. U iqtisodiy qo‘shilgan qiymat (EVA – economic value added) deb nomlandi. Ushbu mezon Stern Stewart & Co kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan. Uning asosiy afzalligi shundaki, mazkur ko‘rsatkich aniqlanayotganda kompaniyaning o‘z kapitalidan foydalanishdagi vaqt xarajatlari hisobga olinadi.
moliyaviy “dastak” (moliyaviy leverij) (financial leverage);

4. 
   likvidlik (liquidity);
   
5. 
   bozor qiymati (bahosi) (market value).
   

3. 
   jadvalda ushbu koeffitsiyentlarning barchasi va “XYZ” korxonasi uchun ularni hisoblab chiqarish misollari ko‘rsatilgan.
   

Jadvalda birinchi bo‘lib, rentabellik koeffitsiyenti keltirilgan. Tahlil davomida firma sotish rentabelligi koeffitsiyentini, uning aktivlari rentabelligi yoki kapital daromadliligini aniqlash mumkin. Birinchi va ikkinchi holatda foyda ko‘rsatkichi sifatida foizlar va soliqlarni to‘lashdan oldingi korxona foydasi olinadi (EBIT — earnings before interest and taxes), oxirgi holatda esa – sof foyda olinadi. Bundan tashqari, agar moliyaviy koeffitsiyentni hisoblab chiqish uchun asos bo‘ladigan bitta ko‘rsatkich korxona faoliyatining moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi hisobotdan olingan bo‘lsa, demak ma’lum davrni ifodalaydi. Ikkinchi komponent esa balansdan olinadi va korxonaning ma’lum vaqtdagi moliyaviy ahvolini aks ettirsa, u holda, odatda, yil oxiri va yil boshidagi balans ko‘rsatkichlarining o‘rtacha arifmetik soni (qiymati) hisoblab chiqa-riladi va bu son maxraj sifatida ishlatiladi.
Bundan keyin jadvalda aktivlar aylanuvchanligi koeffitsiyenti keladi. Ular yordamida firma daromad olish maqsadida o‘z aktivlaridan qanchalik samarali foydalanayotganini aniqlash mumkin. Aktivlar aylanuvchanligi – bu umumiy mezon. Debitorlik qarzi aylanuvchanligi va tovar-moddiy zaxiralar aylanuvchanligi esa tegishli toifadagi aktivlarni baholash uchun qo‘llaniladigan maxsus mezonlardir.

7. 
   jadvaldagi to‘rtinchi guruh koeffitsiyentlari likvidlik koeffitsiyentlaridan tashkil topgan. Bu koeffitsiyentlar firma o‘zining qisqa muddatli majburiyatlari bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashga, yoki o‘z hisob varaqlari bo‘yicha to‘lashga va shundan keyin to‘lovga qodir bo‘lib qolishini baholash uchun ishlatiladi. Likvidlik darajasini baholashga xizmat qiladigan asosiy koeffitsiyentlar – bu joriy likvidlik koeffitsiyenti va ancha aniqroq hisoblanadigan kritik baholash koeffitsiyentlari (yoki lakmus qog‘oz koeffitsiyenti) bo‘lib, ular yordamida eng yuqori likvidlikka ega aylanma aktivlar: pul mablag‘lari va bozor qimmatli qog‘ozlari baholanadi.
   

Keyin jadvalda moliyaviy “dastak” koeffitsiyentlari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular firma kapitali tuzilmasini va firmaning kreditorlar oldida qarzdorligi darajasini aks ettiradi. Qarzdorlik koeffitsiyenti kapital tuzilmasini o‘lchashga xizmat qiladi. Foizlarni qoplash koeffitsiyenti yordamida esa firmaning foiz to‘lovlari bo‘yicha xarajatlarni ko‘tara olish qobiliyatini o‘lchash mumkin.

7-jadval

Moliyaviy koeffitsientlarni tasniflanishi