“moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua

samaradorligi
Iqtisodiy munosabatlarni takror ishlab chiqarish shakllaridan biri sifatida XYSlar moliyasining harakati minimal xarajatlarda maksimal natijalarning olinishini nazarda tutuvchi samaradorlikning umumiqtisodiy me’zo-niga bo’ysunadi. Shu sababli XYS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini quyidagi formula orqali tasavvur etish mumkin:
^𝑵𝒎𝒏

𝑿
𝑺_𝒎𝒓 =
𝒎𝒓
Bu yerda:
𝑺_𝒎𝒓 - XYS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligi;
𝑵_𝒎𝒏 - ma’lum davr (o’tgan yoki rejali) uchun XYS faoliyatining moliyaviy natijasi;
𝑿_𝒎𝒓 - shu moliyaviy natijani qo’lga kiritish uchun XYS tomonidan sarflangan (yoki rejalashtirilgan) moliyaviy resurslar xarajatlari
XYS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda shu narsani inobatga olish kerakki, moliyaviy natija faqatgina moliyaviy emas, balki moddiy va mehnat resurslari xarajatlarining natijasi hamdir. Shuning uchun ham, masalan, mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan foydani taqqoslab turib, buning natijasida faqat faoliyatning sof moliyaviy tomonini xarakterlovchi
ko’rsatkichga ega bo’lamiz, deb hisoblash maqsadga muvofiq emas. Bu XYS moliyaviy-xo’jalik faoliyati samaradorligini ifodalovchi yaxlit ko’rsatkichlardan biri bo’lib, unga kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida moddiy-ishlab chiqarish va moliyaviy oqimlarning ajralmas bog’liqligi xosdir.
Yuqorida bildirilgan fikr o’ziga moliyaviy natija va moliyaviy xarajatlarning tavsifini mujassam etuvchi XYS moliyaviy-xo’jalik faoliyatining samaradorligini xarakterlovchi boshqa ko’rsatkichlarga ham to’liq tegishlidir. Shunday bo’lishiga qaramasdan tahliliy maqsadlar uchun bu majmua (to’plam)dan aynan XYSning moliyaviy faoliyatini, uning moliyaviy va baho siyosatining samaradorligini o’xshash tarzda(aynan) xarakterlovchi ko’rsatkichlarni ajratib olish muhimdir.
Shunisi taajjublanarliki, XYS moliyaviy faoliyatining samaradorligini o’xshash(aynan) ifodalovchi bo’lib fond, moliya-kredit va pul bozorlaridagi ular operatsiyalarining daromadliligi hisoblanadi. Bu yerda, ma’lumki, pul (P ^* ) go’yoki to’g’ridan-to’g’ri puldan (P) hosil bo’ladi. U holda moliyaviy samaradorlikni aniqlash formulasi quyidagi ko’rinishni oladi:
𝑷^∗ − 𝑷
𝑺_𝒎𝒓 = _𝑷

Bu yerda:

𝑺_𝒎𝒓 - XYS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligi;