Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

3. Aylanma mablag’larni mye’yorlashtirish 
Aylanma kapitalni Rejalashtirish va undan foydalanishni tashkil qilish uchun unga 
nisbatan bо‘lgan yehtiyojni aniqlash mye-todlari va Rejalashtirish tizimini ishlab chiqmoq lozim. 
Moddiy resurslar va ular zaxiralarining harakatini boshqarish tizimini avtomatlashtirish xususida 
о‘ylamoq, aylanma kapital va uni shakllantirish manbalari bilan tо‘g’ri manyovr qilish, 
matyerial-larning sarflanishi va ularning saqlanishi ustidan nazoratni ta’minlash kerak. 
YUqoridagilarni amalga oshirish maqsadlariga xizmat qilish uchun aylanma mablag’lar 
quyidagi ikki guruhga bо‘linadi: 

Mye’yorlashtiriladigan aylanma mablag’lar; 

Mye’yorlashtirilmaydigan aylanma mablag’lar. 

---

Mye’yorlashtiriladigan aylanma mablag’larga aylanma ishlab chiqarish fondlari va 
realizasiya qilinmagan tayyor mahsulot zaxiralari kiradi. Mye’yorlashtirilmaydigan aylanma 
mablag’lar yesa ombordagi tayyor mahsulot zaxiralaridan tashqari muomala fondlarining barcha 
yelementlarini qamrab oladi. Aylanma kapi-talning о‘lchamini optimallashtirish uchun moddiy 
aylanma mablag’-larning Rejalashtirilishi amalga oshiriladi. 
Moddiy aylanma mablag’larni Rejalashtirishning asosini normativ myetodi tashkil yetadi. 
Unga kо‘ra aylanma mablag’larning normativi belgilanadi, transport, sug’urta, tayyorgarlik, 
texnolo-gik, joriy zaxiralarni ham qо‘shgan holda zaxiralar normalashti-riladi, moddiy 
resurslarning barcha kо‘rinishlari, tugallanmagan ishlab chiqarish, ombordagi tayyor mahsulotga 
nisbatan xarajatlar mye’yori о‘rnatiladi. 
Aylanma mablag’larni mye’yorlashtirish jarayoni bir nyecha bosqichlardan iborat. 
Dastlab, aylanma mablag’larning har bir yelementi bо‘yicha ishlab chiqarish zaxiralarining 
mye’yori ishlab chiqiladi. Ishlab chiqarish zaxiralarining mye’yori ishlab chiqarish jarayonining 
uzluksizligini ta’minlovchi ularning ilmiy asos-langan Rejali hajmidan iborat bо‘lib, u yeng 
avvalo, quyida-gilarni о‘z ichiga oluvchi XYUS ish sharoitiga bog’liq: 

ishlab chiqarish siklining uzoq-yaqinligi; 

ishlab chiqarishga matyeriallarni kiritish davri; 

mol yetkazib beruvchilarning uzoqligi; 

mol yetkazib berish partiyalarining komplyeksligi yoki hajmi; 

matyeriallar sifati; 

hisob-kitoblar tizimi; 

va boshqalar. 
Mye’yor mye’yorlashtiriladigan moddiy resurslarga (ularning har bir turi bо‘yicha) 
bо‘lgan о‘rtacha kunlik yehtiyoj (xarajat)lar-ning hajmi va mol yetkazib berishlar о‘rtacha 
intyervalining uzun-ligini hisobga olgan holda kunlik zaxiralarda о‘rnatiladi. Dyemak, agar ana 
Shu intyerval, masalan, 24 kunga tyeng bо‘lgan bо‘lsa, Shunga mos ravishda zaxiralar Shu 
kunlar oralig’ida ishlab chiqa-rish siklining normal (sog’lom) rivojlanishini ta’minlashga yetarli 
bо‘lmog’i lozim. 
Kunlarda ifodalangan zaxiralar va ma’lum bir kо‘rinishdagi tovar-moddiy boyliklar 
xarajatlarining mye’yori asosida mye’yor-lashtiriladigan zaxiralarni yaratish uchun zarur bо‘lgan 
aylanma mablag’larning hajmi aniqlanadi. Agar mye’yor kunlarda aniqlansa, u holda aylanma 
mablag’larning normativi XYUS ning normal faoliyat kо‘rsatishi uchun minimal darajada zarur 
bо‘lgan tovar-moddiy boyliklarning pulda ifodalangan Rejalashtirilgan zaxiralaridan iborat. 
Qandaydir bir resurslarning zaxiralariga avanslashtirila-digan aylanma mablag’lar 
normativining formulasi quyidagi kо‘-rinishga yega: