Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

N
а
 = (1/m) x 100% 
Bu yerda: 
N
а
– amortizasiyalashtirilayotgan mol-mulk ob’yekti- 
ning boshlang’ich (tiklash) qiymatiga nisbatan 
amortizasiya normasi (foizda); 
m
– amortizasiyalashtirilayotgan mol-mulk Shu
ob’yektining foydali foydalanish muddati 
(oyda). 
CHiziqsiz myetod asosida amortizasiya normasini hisoblash quyidagicha amalga 
oshiriladi: 
N
а
 = (2/m) x 100% 
 
 
Bu yerda: 2 – tyezlashtirish koyeffisiyenti. 
Asosiy kapitalning doiraviy aylanish jarayonida vujudga kyeladigan о‘z Moliyaviy 
resurslarining tarkibiga, amortizasiya fondidan tashqari, yana quyidagi daromadlar va turli 
tuShumlar ham kiradi: 

foyda, Shuningdyek, Moliyaviy opyerasiyalar va boshqa tashki-lotlarda hissali 
ishtirok yetishdan olinadigan daromadlarni ham qо‘shib hisoblaganda tadbirkorlik faoliyatidan 
kelib tuShuvchi pul mablag’lari; 

mulkni samarali boshqarish hisobidan olinadigan pul mablag’lari; 

XYUSga tyegishli bо‘lgan ijara haqi, lizing tо‘lovlari, dividyendlar, aksiyalar, 
obligasiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlar bо‘yicha foizlar, realizasiyadan tashqari boshqa 
daromadlar, asosiy fondlarni realizasiya qilishdan olingan daromadlar; 

ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish hisobidan yerishilgan foyda. 
Ish navbatini о‘zgartirish va dastgohlarni Yuklash koyef-fisiyentining oshirilishi, 
intyensiv foydalanishning о‘sishi va asosiy vositalar tarkibiy tuzilmasidagi progressiv 
о‘zgarishlar, kiritilgan quvvatlarning tyez о‘zlashtirilishi fond qaytimi va boshqa ishlab 
chiqarish-iqtisodiy kо‘rsatkichlarni oshiradi. 
Asosiy fondlarni shakllantirish uchun jalb qilinadigan pul mablag’larining manbalarini 
ikki guruhga bо‘lish mumkin: 

maqsadli Moliyalashtirish va tuShumlar; 

banklarning о‘rta va uzoq muddatli kreditlari hamda XYUS tomonidan texnikaviy 
qayta qurollantirish va ryekonstruksiya qilish, yangi asosiy ishlab chiqarish fondlarini yaratish 
uchun milliy va xorijiy valYutada olingan qarzlar. 
Birinchi guruhning tarkibiga quyidagilar kiradi: 

---


hukumat organlaridan subsidiyalar shaklida olingan pul mablag’lari; 

taraqqiyotning stratyegik yо‘nalishini amalga oshiruvchi maqsadli dasturlar asosida 
investisiyalar kо‘rinishidagi byudjet ajratmalari; 

kichik tadbirkorlikni Moliyaviy qо‘llab-quvvatlovchi byudjetdan tashqari fondlarning 
mablag’lari; 

hamkorlikdagi loyihalarni amalga oshirishda ishtirok yetuvchi boshqa XYUS va 
tashkilotlardan Moliyaviy tuShumlar; 

va boshqalar. 
Ikkinchi guruhga kiruvchi jalb qilingan Moliyaviy resurs-larning tarkibida kreditorlik 
qarzlari ham muhim о‘rinni yegal-laydi. 
Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi jarayonida ishtirok yetadigan Moliyaviy 
resurslardan foydalanishning samaradorligi olingan samara va uni qо‘lga kiritish uchun sarf 
qilingan Moliya-viy resurslar о‘rtasidagi nisbat orqali ifodalanadi. Shu munosa-bat bilan 
Moliyaviy resurslardan foydalanishning sifat natija-sini quyidagi formula orqali kо‘rsatish 
mumkin: