Molekulyar lyuminessensiya

Temperaturaning ta’siri ostida so’nish. Temperaturaning ko’payishi fluoressensiya va fosforessensiyalarning chiqishini kamaytiradi. Bu hodisa qo’zg’atilgan elektron holatlarda turgan nur chiqaruvchi molekulalarning bir-biri bilan to’qnashishi natijasida nur chiqarmasdan o’z energiyasini yo’qotishi ustunlik qilganda sodir bo’ladi. Bunday to’qnashishlarning chastotasi esa, eritmaning temperaturasiga to’g’ri proporsional bo’ladi. Eritmani sovutish, aksincha fluoressensiya va fosforessensiya chiqishlarini oshiradi. Xona temperaturasiga yaqin temperaturalarda temperaturani 1 ⁰S ga kamaytirish fluoressensiyaning chiqishini bir necha foizga oshiradi. Eritmaning temperaturasini
pasaytirgan sari fluoressensiya chiqishining ko’payishi, eritmaning temperaturasi va yopishqoqligi fosforessensiya kvantlarini chiqishi uchun qulay bo’lguncha kuzatiladi. Eritma bundan keyin ham sovutilganda, fluoressensiyaning chiqishi o’zgarmaydi, fosforessensiyaning chiqishi esa ko’payadi va ikkala chiqishning yig’indisi birga yaqinlashguncha davom etadi.


Begona moddalarning ta’siri natijasida so’nish. Eritmada, so’ndiruvchilar deb ataluvchi begona moddalar bo’lganda lyuminessensiyaning chiqishi kamayishi mumkin. Erituvchining molekulalari, paramagnit ionlar va moleulalar (Mn²⁺, O2 va boshqalar), og’ir anionlar va kationlar (I^-, Br^-, Cs⁺, Cu²⁺ va boshqalar) lyuminessensiyani faol so’ndiruvchilarga kiradi. Lyuminofor bilan so’ndiruvchi orasidagi o’zaro ta’sir, tabiatiga ko’ra kimyoviy (statik so’ndirish) yoki fizikaviy (dinamik so’ndirish) xarakterga ega bo’ladi.

Lyuminofor bilan so’ndiruvchining o’zaro ta’siri natijasida lyuminessensiyalanmaydigan maxsulotning hosil bo’lishi statik so’nishni yuzaga keltiradi. Mis ionlari (Cu²⁺) bilan fluoressensiyalanmaydigan bis-kompleks hosil qilishi sababli 2-(o-osifenil) –benzoksazolning fluoressensiyasining so’nishini misol sifatida keltirirish mumkin.

Lyuminofor molekulalarining lyuminessensiyalanmaydigan dimerlar va bundan katta agregatlar hosil qilishi bilan bog’liq bo’lgan konsentrasiyaning ortish hisobiga bo’ladigan so’nish, statik so’nishning xususiy holiga kiradi.

Lyuminofor bilan so’ndiruvchi orasidagi o’zaro ta’sir fizikaviy xarakterga ega bo’lganda dinamik so’nish bo’ladi. Bunday holda lyuminessensiyaning so’nishi, qo’zg’algan elektron holatdagi lyuminofor molekulasining energiyasini, so’ndiruvchining zarrachalariga berilishi sababli amalga oshadi. Ham statik, ham dinamik so’nishlar uchun lyuminessensiyaning so’nish darajasi Shtern-Folmer tenglamasi orqali ifodalanadi.

• 
  /_Q 1 K[Q]
  

Bu yerda  va _Q  lar mos ravishda so’ndiruvchi bo’lmagan va bo’lgan vaqtlardagi lyuminessensiyaning chiqishlari; K  so’nish doimiysi; [Q]  so’ndiruvchining konsentrasiyasi.