Molekulyar lyuminessensiya

36.1. Molekulyar lyuminessensiyaning asosiy xarakteristikalari Lyuminessensiya va lyuminessensiyani qo’zg’atish spektrlari

molekula fotolyuminessensiyasining muhim xarakteristikalari hisoblanadi. Lyuminessensiya nurlanishi intensivligining uning to’lqin uzunligiga bog’liqligiga lyuminessensiya spektri deyiladi (qo’zg’atuvchi nurlanishning intensivligi va to’lqin uzunligi doimiy bo’lganda). Lyuminessensiya intensivligining qo’zg’atuvchi nurlanishning to’lqin uzunligiga bog’liqligiga lyuminessensiyani qo’zg’atish spektri deyiladi. Lyuminessensiyani qo’zg’atish spektrlari shakli bo’yicha yutilish spektrlariga mos keladi.

Moddaning lyuminessensiyasi modda tomonidan qo’zg’atish energiyasini yutish hisobiga payda bo’ladi. Ammo yutilgan energiyaning hammasi ham lyuminessensiya energiyasiga aylanavermaydi. Qo’zg’atish energiyasining lyuminessensiya energiyasiga aylanish unumi lyuminessensiyaning chiqishi bilan xarakterlanadi. Modda molekulalari
tomonidan chiqarilayotgan nurlanish energiyasining ( ^Ee ) ular tomonidan

yutilayotgan qo’zg’atish energiyasiga ( ^Ea ) nisbatiga lyuminessensiyaning energetik chiqishi deyiladi.

E  Ee / Ea	(8.1)
Fotolyuminessensiya uchun kvant chiqishi			tushunchasi ham
kiritiladi. Lyuminessensiyaning kvant chiqishi		k	deb chiqarilgan
kvantlar sonining ^Ne yutilgan kvantlar soniga ^Na			nisbatiga aytiladi.
Fluoressensiya uchun vaqt birligi ichida kvant chiqish

_k  N_e / N_a

(8.2)

Kvantning energiyasi ^h bo’lganligi uchun kvant va energetik chiqishlar orasida quyidagi munosabat mavjud.

K  E (e / a )	yoki	K  E ( e / a )
Bu yerda ^e	va ^ e ^ chiqarilayotgan kvantning to’lqin uzunligi va

chastotasi; ^a va ^ a ^ yutilgan kvantning to’lqin uzunligi va chastotasi. Ma’lum aniq shart-sharoitlarda lyuminessensiyaning chiqishi

moddaning xarakteristik kattaligi hisoblanadi. Lyuminessensiya chiqishining kamayishiga lyuminessensiyaning so’nishi deyiladi. Analizda ishlatiladigan lyuminoforlar 0,01 dan katta kvant chiqishga ega.

Lyuminessensiyaning muhim xarakteristikalaridan biri uning qancha vaqt davom etishidir. Lyuminofor molekulasi qancha vaqt qo’zg’algan holatda tursa lyuminessensiya ham shuncha vaqt davom etadi. Aynan shuning uchun ham lyuminessensiyaning bu xarakteristikasini qo’zg’algan holatning o’rtacha yashash vaqti ham deyishadi. Lyuminofor molekulasining qo’zg’algan holatda yashash vaqti katta emas, odatda u 10^-10-10^-7 s ni tashkil etadi. Ammo ba’zi hollarda ular qo’zg’algan holatda ancha ko’p vaqt, ya’ni 10^-4 s dan to 10² s gacha turib qolishi mumkin.