Molekulyar lyuminessensiya

36.1. Molekulyar lyuminessensiyaning asosiy xarakteristikalari 
Lyuminessensiya va lyuminessensiyani qo’zg’atish spektrlari 
molekula 
fotolyuminessensiyasining 
muhim 
xarakteristikalari 
hisoblanadi. Lyuminessensiya nurlanishi intensivligining uning to’lqin 
uzunligiga bog’liqligiga lyuminessensiya spektri deyiladi (qo’zg’atuvchi 
nurlanishning intensivligi va to’lqin uzunligi doimiy bo’lganda).
Lyuminessensiya intensivligining qo’zg’atuvchi nurlanishning to’lqin 
uzunligiga bog’liqligiga lyuminessensiyani qo’zg’atish spektri deyiladi. 
Lyuminessensiyani qo’zg’atish spektrlari shakli bo’yicha yutilish 
spektrlariga mos keladi.

---

Moddaning lyuminessensiyasi modda tomonidan qo’zg’atish 
energiyasini yutish hisobiga payda bo’ladi. Ammo yutilgan energiyaning 
hammasi 
ham 
lyuminessensiya 
energiyasiga 
aylanavermaydi. 
Qo’zg’atish energiyasining lyuminessensiya energiyasiga aylanish unumi 
lyuminessensiyaning chiqishi bilan xarakterlanadi. Modda molekulalari 
tomonidan chiqarilayotgan nurlanish energiyasining (
) ular tomonidan 
yutilayotgan qo’zg’atish energiyasiga ( ) nisbatiga lyuminessensiyaning 
energetik chiqishi deyiladi.
(8.1) 
Fotolyuminessensiya uchun kvant chiqishi tushunchasi ham 
kiritiladi. Lyuminessensiyaning kvant chiqishi 
deb chiqarilgan 
kvantlar sonining 
yutilgan kvantlar soniga 
nisbatiga aytiladi. 
Fluoressensiya uchun vaqt birligi ichida kvant chiqish 
(8.2) 
Kvantning energiyasi 
bo’lganligi uchun kvant va energetik 
chiqishlar orasida quyidagi munosabat mavjud. 
yoki
Bu yerda 
va 
chiqarilayotgan kvantning to’lqin uzunligi va 
chastotasi; 
va 
yutilgan kvantning to’lqin uzunligi va chastotasi.
Ma’lum aniq shart-sharoitlarda lyuminessensiyaning chiqishi 
moddaning 
xarakteristik 
kattaligi 
hisoblanadi. 
Lyuminessensiya 
chiqishining kamayishiga lyuminessensiyaning so’nishi deyiladi. 
Analizda ishlatiladigan lyuminoforlar 0,01 dan katta kvant chiqishga ega. 
Lyuminessensiyaning muhim xarakteristikalaridan biri uning 
qancha vaqt davom etishidir. Lyuminofor molekulasi qancha vaqt 
qo’zg’algan holatda tursa lyuminessensiya ham shuncha vaqt davom 
etadi. 
Aynan 
shuning 
uchun 
ham 
lyuminessensiyaning 
bu 
xarakteristikasini qo’zg’algan holatning o’rtacha yashash vaqti ham 
deyishadi. Lyuminofor molekulasining qo’zg’algan holatda yashash vaqti 
katta emas, odatda u 10
-10
-10
-7
s ni tashkil etadi. Ammo ba’zi hollarda ular 
qo’zg’algan holatda ancha ko’p vaqt, ya’ni 10
-4
s dan to 10
2
s gacha turib 
qolishi mumkin.