Модулнинг ўқув-услубий мажмуаси Олий ва ўрта махсус таълим

Биринчи босқич 
Иккинчи босқич 
Тўртинчи босқич 
 
Учинчи босқич 
Ўқитувчи 
талаб 
жамоа 
фаол 
талаб 
жамоа 
шахс 
талаб 
шахс 
жамо
а 
талаб 
шахс 
Ўқувчилар жамоасининг ривожланиш босқичлари 

---

77 
Ушбу босқичда ўқитувчининг талабчанлиги, жамоанинг барча аъзоларига 
бирдай талабни қўя олиши, у томонидан қўйилаётган талабнинг қатъийлиги, 
изчиллиги ҳамда муросасизлиги муҳим омил ҳисобланади. Бу вазиятда 
ўқитувчининг «ҳукмдорлик» даври узоқ давом этиши мумкин эмаслиги, бир 
қарашда интизомнинг вужудга келганлиги маълум бўлсада, айни вақтда 
гуруҳ аъзоларининг фаолликларини ривожлантириш учун зарур бўлувчи 
шароитнинг ҳали мавжуд бўла олмаганлигини ҳисобга олиш зарур.
Жамоа ҳаётининг 
биринчи босқичи
да жамоа фаолининг пайдо бўлиши 
ушбу давр учун характерли ҳодисадир. Жамоа фаоли (активи) муайян 
гуруҳнинг шундай аъзоларидирки, улар жамоа манфаатига мувофиқ тарзда 
ҳаракат қиладилар, ўқитувчи фаолияти ва талабига нисбатан хайрихоҳлик 
билан муносабатда бўладилар. Фаоллар ўқитувчининг яқин ёрдамчилари 
сифатида иш олиб борадилар. 
Жамоа ривожланишининг 
иккинчи босқичи
. Ушбу босқич жамоа 
фаолининг ўқитувчи талабини қўллаб-қувватлаш ҳамда ўз навбатида унинг 
ўзи бу талабларни жамоа аъзолари зиммасига қўйиши билан тафсифланади. 
Эндиликда ўқитувчи жамоада пайдо бўлган ва у билан боғлиқ муаммо, 
масалаларни ёлғиз ўзи ҳал қилмайди. Жамоа фаоли билан махсус тарбиявий 
иш олиб бориш орқали бу ишга уни жалб этади. Ушбу босқичда жамоа 
ҳаётини ташкил қилиш усули мураккаблашиб боради, яъни, жамоа ўзини ўзи 
бошқаришга ўтади. 
Ўқувчилар амалий фаолиятининг доимий равишда мураккаблашиб 
бориши мазкур даврнинг муҳим хусусияти саналади. Иккинчи босқичда 
жамоанинг 
муҳим 
ишларини 
ўқувчилар 
томонидан 
мустақил 
режалаштирилиши, тадбирларни ўтказишга тийёргарлик, уни ўтказиш ҳамда 
фаолият натижаларини муҳокама қилиш жамоа фаолиятининг ижодий 
хусусят касб этишини кўрсатувчи омиллар саналади. 
Жамоанинг 
ижобий 
ривожланиши 
унинг 
аъзоларида 
мотив 
(рағбат)ларнинг пайдо бўлиши, ижодий ҳамкорлик ва ўзаро ёрдам 
муносабатларининг тез суръатлар билан ривожланишига олиб келади. 
Жамоада мустақил фаолиятнинг юзага келшида жамоа фаолининг роли 
беқиёсдир. Аммо жамоа фаолининг жамоа аъзолари орасида ҳурмат қозона 
олиши, уларга намуна бўлиши, ўз бурчларини аниқ ва пухта бажариши ҳамда 
ўз мавқеларидан ноўрин фойдаланмасликлари жуда муҳимдир. Бу ўринда 
А.С.Макаренконинг жамоа фаолига нисбатан «жамоа виждони» дея берган 
таърифини эслаб ўтиш жоиздир. Жамоа фаоли бирмунча имтиёзлар 
(ҳуқуқлар)га эга бўлсада, айни пайтда унинг ўзига ҳам оширилган 
талабларнинг қўйилиши мақсадга мувофиқдир. 

---

78 
Жамоанинг ривожланиши бу босқичда тўхтаб қолиши мумкин эмас, 
чунки фаолият кўрсатаётган куч жамоанинг бир қисмигина, холос. Борди-ю, 
жамоанинг ривожланиши ушбу босқичда тўхтатиб қолинса, жамоа 
фаолининг гуруҳнинг бошқа аъзолари билан қарама-қарши қўйиш хавфи 
туғилиши мумкин. Бу босқичда жамоанинг барча аъзоларининг алоҳида 
фаоллик кўрсатишга эришишлари зарур саналади. Жамоа ривожланишининг