Modul. Uzatmalar. Mavzu: Mexanikaviy uzatmalar: Friktsion uzatmalar Reja

Mexanik vallarning kinematik va energetik munosabatlari.
Misol tariqasida ochik tasmali uzatmani ko‘rib chiqamiz (2.1-rasm).
Aylanma harakatning tezligi burchak tezligi bilan tariflanadi va rad/s bilan o‘lchanadi yoki aylanish takrorligi n bilan ifolalanib, ayl/min da o‘lchanadi.
1) Aylanish takrorligi va burchak tezligi quyidagi formula bilan o‘zaro bog‘langan:

2.1-rasm.

2) Aylanuvchi jism nuqtasining chiziqli (aylanma) tezligi

d - aylanuvchi jismning diametri, m;
n - aylanish takrorligi, ayl/min.
3) Aylanma harakatda bajarilgan ish burovchi moment bilan burilish burchagining ko‘paytmasiga teng bo‘ladi.
(j)
T(nm) va - hisobida
T- burovchi moment, Nm;
- burilish burchagi, rad.

4) Burovchi moment

nm
R - quvvat;
- burchak tezligi, rad/s

5) Quvvat(R):

(Vt) (T - nm, - rad/s da)
(Vt)
F_t - aylanma kuch, N;
- aylanma tezlik, m/s.
b) Aylanma kuch:

T – burovchi moment;
d - shkiv diametri, m

R - kuvvat, - aylana tezlik, m/s

7) Uzatishlar soni (n):

8) Foydali ish koeffitsienti :


9) Uzatmaning foydali ish koeffitsienti:

10) Uzatmaning uzatishlar soni:

Mexanik uzatmalarni o‘rganishda quyidagilarni esda saqlash kerak:
1. Harakatlanuvchi kuchlarning momenti T₁ doim etaklovchi va quyilgan bo‘ladi va yo‘nalishi valning aylanish yo‘nalishi ₁ moc keladi.
2. Qarshilik kuchlarining momenti T₂ doim etakdanuvchi val O₂ quyilgan bo‘ladi va valning aylanish yo‘nalishi ₂ ga teskari yo‘nalgan bo‘ladi.
3. R va xohlangan uzatmaning loyihasini bajarishda asosiy ko‘rsatkich bo‘lib xizmat qiladi.
Agar etakchi valning harakati etaklanuvchi valga ishkalanish kuchi vositasida uzatilsa bunday (vositalar) uzatmalar-friksion uzatmalar deyiladi. Bu uzatmalarning eng oddiysi bir-biriga ma’lum kuch bilan siqilgan tekis sirtli ikkita g‘ildirak-qatokdan tuzilgan.
Etakchi val aylanganda gildiraklarning jipslashgan joyida ishqalanish kuchi hosil buladi. Bu kuch etaklanuvchi gildirakni aylantiradi. SHaklda ko‘rsatilgan friksion uzatmalardan parallel vallardagi harakatni uzatishda foydalaniladi.
Agar o‘zaro kesishuvchi vallarning biridan ikkinchisiga harakat uzatish lozim bo‘lsa, u holla konussimon g‘ildiraklardan foydalaniladi.