Модул бўйича соатлар тақсимоти

«Эслаб қол ва расмларни қайта чиз» методикаси

Болага кетма-кетлик билан иккита расм кўрсатилади, уни бола бир дақиқа мобайнида кўриб чиқиб, эслаб қолиши зарур, сўнгра эса худди шундай катталикдаги оқ қоғозга қайтадан чизиб бериши тушунтириб берилади.

Бола томонидан бажарилган иш баллар сифатида баҳоланади ва таҳлил қилинади.

Бола томонидан бажарилган ишнинг сифатий тахлили I-расмдаги чизиқларнинг бирлашуви

1а. Ҳар қандай бир-бири билан бирлашиб кетмаган чизикдар гуруҳи + 1 балл билан баҳоланади.

Iб. Ҳар қайси чизиқлар гуруҳи бошқа чизиқлар билан бирлашиб кетган бўлса, - 1 билан баҳоланади.

Масалан:

2a. Ҳар қайси параллел чизиқлар 3 ѐки 1 тадан ортиқ чизиқлар + 1 балл билан баҳоланади.
110
2б. Агар параллел чизиқлар бир-бири билан бирлашиб кетган бўлса,

• 
  1 балл билан баҳоланади.
  

Изоҳ
3а. Ҳар қайси икки ва ундан кўп тўлқинсимон чизиқлар, агар уларнинг

узунлиги баландликларидан 3 марта катта бўлмаса ҳамда улар билан кесишмаса

• 
  1 балл билан баҳоланади.
  

3б. Бунинг акси бўлса - 1 балл билан баҳоланади.


«Мен кимман» методикаси

Ушбу методика ѐрдамида мактабгача тарбия ѐшдаги боланинг ўз-ўзини баҳолаши ташхисланади. Тадқиқотчи 10 хил шахс сифатлари ҳақида савол бериб, қайдномада белгилаб боради ва улар балларга айлантирилади.

Натижаларни баҳолаш

«Ҳа» шаклидаги жавоблар 1 балл билан «Йўқ» шаклидаги жавоблар 0 балл билан баҳоланади. «Билмайман» ва «Баъзан» жавобларни 0,5 балл билан баҳоланади. Боланинг ўз-ўзини англаши умумий баллар йиғиндиси билан аниқланади.

Бола тараққиѐти ҳақида хулоса:

10 балл - жуда юқори

8-9 балл - юқори

4-7 балл - ўртача
2-3 балл - паст
0-1 баллгача - жуда паст

№	Шахс	Оғзаки	жавоблар		шкаласини
	сифатларини	баҳолаш
	шарҳлаш
		Ҳа	Й	Б	Билмай-
		ўқ	аъзан	ман
1	Яхши
2	Меҳрибон
3	Ақлли
4	Тартибли
5	Гапга
	кирувчан

6. 
   Эътиборл
   

и

111

7. 
   Мулойим
   

7. 
   Қобилият
   

ли

7. 
   Меҳнатсе
   

вар

Ростгўй
0

Шахслараро муносабатларни ўрганиш методлари

«Бола атрофдаги одамлар билан қандай муносабатда» методикаси. Ушбу методик саволнома боланинг коммуникатив сифатларини баҳолашга мўлжалланган. Ушбу методик саволнома ѐрдамида боланинг атрофидаги одамлар билан коммуникатив қобилиятлари ташхисланади ва бу қуйидаги мезонларга асосланади.

1. 
   Меҳрибонлик
   
2. 
   Одамларга эътиборлилиги
   
3. 
   Ростгўйлиги
   
4. 
   Мулойимлиги
   
5. 
   Мулоқатчанлиги
   

6. 
   Сахийлиги
   
7. 
   Ҳамиша бировларга ѐрдам беришга тайѐрлиги
   
8. 
   Ҳақиқатгўйлиги
   
9. 
   Ҳаѐтий қувноқлиги
   
10. 
    Масъулиятлиги
    

Ота-оналарга, тарбиячиларга ва қариндошларга мўлжалланган коммуникатив шахс саволномаси.

1. 
   Сизнинг фарзандингиз меҳрибонми? а) ҳа б) йўқ
   

в) баъзан

г) билмайман

2. 
   Сизнинг фарзандингиз эътиборлими? а) ҳа б) йўқ
   

в) баъзан

г) билмайман

3. 
   Сизнинг фарзандингиз ростгўйми?
   

а) ҳа
б) йўқ

в) баъзан
г) билмайман

4. 
   Сизнинг фарзандингиз мулойимми? а) ҳа
   

112
б) йўқ

в) баъзан

г) билмайман

5. 
   Сизнинг фарзандингиз мулоқатчанми? а) ҳа б) йўқ
   

в) баъзан

г) билмайман

5. 
   Сизнинг фарзандингиз сахийми?
   

а) ҳа
б) йўқ

в) баъзан

г) билмайман

7. 
   Сизнинг фарзандингиз ҳамиша бировларга ѐрдам беришга Тайѐрми? а) ҳа б) йўқ
   

в) баъзан

г) билмайман

7. 
   Сизнинг фарзандингиз ҳақиқаттўйми?
   

а) ҳа
б) йўқ
в) баъзан

г) билмайман

9. 
   Сизнинг фарзандингиз ҳаѐтдан қувноқ ва завқланувчими? а) ҳа б) йўқ
   

в) баъзан

г) билмайман

9. 
   Сизнинг фарзандингиз маъсулиятлими?
   

а) ҳа
б) йўқ
в) баъзан
г) билмайман

Натижаларни баҳолаш:

Боланинг ҳар бир «ҳа» жавоби 1 балл билан, «йўқ» жавоби 0 балл билан, «билмайман», ѐки «баъзан» жавоблари 0,5 балл билан баҳоланади.

10 балл - жуда юқори

8-9 балл - юқори

113
4-7 балл - ўртача

2-3 балл - паст

0-2 баллгача - жуда паст
7-амалий машғулот: Психодиагностика методлари ва улардан фойдаланиш

1. 
   Бола шахсини ўрганишда психодиагностика методларининг
   

аҳамияти.

2. 
   Бола психологик ривожланиши кўрсаткичларини аниқлашда психодиагностика методлари, уларнинг турлари, қўлланиши.
   

3. 
   Бола психик жараѐнлари ва хусусиятларини текшириш методикаларини ўтказиш.
   

Таълим-тарбия жараѐнини инсонпарварлаштириш бола ривожланиши ва тарбиясининг шахсга йўналганлик моделига асосланади. Психологик тадқиқотлардан маълумки, бугунги кун мактабгача таълим –тарбия жараѐнини шахсга йўналтирилган дастурини ишлаб чиқиш ва уни амалда қўллаш, авваламбор мактабгача ѐшдаги болаларнинг ўз-ўзини баҳолаши, болада илк шахсни шаклланиши, болани оламга ишончини шакллантиришни ифодаловчи шахснинг фаолияти ѐндашуви, бола индивидуаллигининг ривожланиш концепцияларига асосланиши шубҳасиз.

Мактабгача ѐшдаги болалар шахсининг психик ривожланиши барча индивидуал ҳодисаларнинг яхлит намоѐн бўлиши натижаси сифатида қараш мумкин. Бу эса бола шахсининг оптимал ривожланишини таъминлашда мактабгача ѐшдагилар шахс хусусиятларини ўз вақтида диагностика қилиб бориш кераклигини кўрсатади. Шунинг учун ҳам мактабгача ѐшдагиларнинг хусусиятларига мос келувчи диагностик воситаларни танлаш ва улардан фойдаланиш кераклиги биринчи галдаги вазифа саналади.

Республикамизда узлуксиз таълим тизимининг бир бўғини ҳисобланмиш мактабгача таълим муассасаларида фаолият кўрсатаѐтган амалиѐтчи психологлар фаолиятидаги энг муаммоли томони тарбияланувчиларнинг психодиагностикасига доир инструментарийга эга эмаслигида бўлса керак. Мактабгача ѐшдаги болалар шахсини психодиагностика қилиш оиладаги ва мактабгача таълим муассасадаги таълим-тарбия жараѐнини ҳамда боланинг келажакда узлуксиз таълим тизимидаги ривожланиши борасида тўғри йўл-йўналиш беришга имконият туғдиради.

Агар мактабгача ѐшдагиларни психологик жиҳатдан диагностикасига назар ташласак, унинг кўп қиррали эканлигини гувоҳи бўлиш мумкин, яъни боланинг билиш жараѐнлари (предметлар билан ишлаши, диққати, хотираси, тафаккури, нутқи ва хаѐли), шахслараро муносабатларга киришимлилиги (МТМдаги болалар гуруҳига мослашиши, гуруҳ аъзолари билан муносабати ва бошқалар), эмоционал-иродавий соҳаси (боланинг предметлар билан ўйнаш давомидаги фаолияти, машғулотларда иштирок этиши) ва бошқалар.

114
Бундан кўринадики, мактабгача ѐшдагилар диагностикасининг ҳар бир жабҳаси учун маҳаллий шароитга мос, психометрик талабларга жавоб бера оладиган методикалар лозим эканлигидан далолат беради. Аммо бу борада ҳамдўстлик ва хорижий мамлакатларда етарлича тажрибалар мавжуд. Уларнинг тажрибаларидан оқилона ва мавжуд бўлган методикаларни маҳаллий шароитимизга мослаштирган ҳолда фойдаланиш ўринлидир. Чунки психодиагностик методикалар яратиш юқори касбий тайѐргарлик. Вақт ва илмий изланишларни тақозо этади. Бу даражадаги тадбирлар республикамизда яқин йиллар ичида кенг кўламда амалга оширилиши табиий.

Бугунги кун психодиагностик амалиѐтда бир қатор методикалар мавжуд (луғат тести, қўл ҳаракатларини аниқлаш, диққат ва хотирани ўрганиш, тест, фонематик эшитиш, ―Мактаб расми‖ тести, ―Интилиш даражасини аниқлаш‖, тести, ―Икки уйча‖, ―Мавжуд бўлмаган ҳайвон‖, Нежнованинг стандартлаштирилган суҳбати ва бошқалар). Улардан фойдаланиш ва натижаларини тўғри таҳлил этиш мактабгача тарбия муассасалар психологларининг зиммасига тушади. Уларнинг касбий маҳорати муаммони ечишнинг энг муҳим омили саналади. Мактабгача ѐшдагилар диагностикасини амалга ошириш учун мактабгача тарбия муассасасидагиларнинг барчасида ҳам етарлича касбий ѐки психологик тайѐргарлиги бор деб бўлмайди. Чунки таълим муассасаларида амалиѐтчи психологлар фаолиятини йўлга қўйилганлигига ҳали кўп бўлгани йўқ. Шунга кўра мактабгача тарбия муассасаларида психодиагностик тадбирларни ташкил этишда саъй-ҳаракатлар бўлсада, ҳали бир қатор ишларни амалга ошириш зарурати мавжуд. Ўйлаймизки, бу борада

қуйидаги ишларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ:

1. 
   Мактабгача таълим муассасалари учун амалиѐтчи психологлар
   

тайѐрлашни тўғри ташкил этиш.

2. 
   Мактабгача таълим муассасаларида фаолият кўрсатаѐтган амалиѐтчи психологлар фаолият самарадорлигини ҳамда уларнинг психодиагностик имкониятларини оширишга қаратилган қисқа муддатли ва эҳтиѐжга асосланган
   

малака ошириш курсларини ташкил этиш.

3. 
   Мактабгача таълим муассасалари тарбияланувчилари шахсини, психик ривожланишини ва хулқ-атворини диагностика қилишга имконият берувчи психодиагностик методикалар билан таъминлашга хизмат қилувчи методик таъминот бўлими фаолиятини йўлга қўйиш.