Modul №1 optika fanining rivojlanish tarixi

Vavilov-Cherenkov nurlanishi. Radioaktiv nurlar (β va γ- nurlar) ta’sirida yuz beradigan maxsus yorug’lanish holi ayniqsa katta ahamiyatga ega. S.I.Vavilov rahbarligida ishlayotgan P.A.Cherenkov (1934 y.) bunday nurlanish turli-tuman moddalarda, shu hisobda toza suyuqliklarda ham paydo bo’lishini ko’rsatdi. Bu yorug’lanishning so’nmasligini aniqlab Vavilov bu yorug’lanish ilgari hisoblangancha lyuminessensiya emas, degan fikrga keldi va uning vujudga kelishiga elektronlarning modda orqali o’tishi sabab bo’ladi deb hisobladi. Bu hodisani I.E.Tamm va I.M.Frank o’zlarining nazariy tekshirishida to’liq izohlab bergan bo’lib (1937 y.), bu tekshirishda elektronning tezligi yorug’likning shu moddadagi fazaviy tezligidan katta bo’lgan holda yorug’lanish paydo bo’lishi kerakligi ko’rsatildi. Elektron moddada harakat qilayotganda elektron moddaning atomlari bilan o’zaro ta’sirlashadi, natijada elektron energiyasining bir qismi atomlarga uzatilishi va ularni ionlashi yoki uyg’otishi mumkin. Nurlantirilayotgan energiya harakatdagi elektronning energiyasidan olinadi, natijada elektronning o’z maydonida tormozlanishi sababli tezligi kamaya boshlaydi. Mana shu nurlanish Vavilov-Cherenkov nurlanishi bo’lib hisoblanadi. Vavilov-Cherenkov nurlanishi eksperimental yadro fizikasida va elementar zarralar fizikasida qo’llaniladi. Yorug’lanishning juda zaif bo’lishiga qaramay, yorug’lik qabul qilgichlarning sezgirligi yagona bir zarra vujudga keltirgan nurlanishni qayd qilish uchun yetarlidir. Vavilov-Cherenkov nurlanishiga qarab zarraning zaryadini, tezligini va harakat yo’nalishini, uning to’la energiyasini aniqlash imkoniyatini beradigan asboblar barpo qilingan. Vavilov-Cherenkov nurlanishining yadro reaktori ishini nazorat qilib turishda qo’llanishi muhim amaliy ahamiyatga ega.


Tayanch iboralar:
Mutloq qora jism termoelement, bolometr, termometrik metod, radiatsion piromertlar, nurlantirish qobiliyati, rang temperaturasi, yo’qolib boruvchi tolali pirometr, ravshanlik temperaturasi, lyuminessensiya, fotolyuminessensiya, fluoressensiya, fosforessensiya, lyuminofor, Vavilov-Cherenkov nurlanishi