Modul №1 optika fanining rivojlanish tarixi

Yorug’lik oqimining o’lchov birligi sifatida lyumen (lm) dan foydalaniladi.
1 lm =1 kd / 1 srad.
U 1 kd yorug’lik kuchiga ega bo’lgan
manbaning 1 srad fazoviy burchak ichiga yuboradigan oqimidir. Agar manbaning har qanday yo’nalish bo’yicha yorug’lik kuchi 1 kd ga teng bo’lsa, u holda manba 4π lm = 12,5 lm ga teng bo’lgan to’la yorug’lik oqimi beradi. Yangi yorug’lik etaloni normal yo’nalish bo’yicha 1 sm² dan 60 lm/srad ga teng oqim beradi.
To’lqin uzunligi  = 0,555 μm bo’lgan yorug’likdan hosil bo’ladigan 1 lm oqimga 0,0016 W energiya oqimi to’g’ri kelishi tajribalardan aniqlangan.
A = 0,0016 W/lm
kattalik yorug’likning mexanikaviy ekvivalenti deyiladi.
Yoritilganlik. Biror sirtning birlik yuzasiga tushayotgan yorug’lik oqimiga yoritilganlik deyiladi.
(2.3)
Nuqtaviy yorug’lik manbai hosil qiladigan E - yoritilganlik yorug’lik kuchi - I, sirtdan manbagacha bo’lgan masafa - r, va sirtning n - normali bilan manba tomon yo’nalish orasidagi burchak -  bilan quyidagicha bog’langan:
(2.4)
Yoritilganlik birligi lyuks (lk) 1 lm oqimning 1 m² sirt bo’yicha tekis hosil qilaligan yoritilganligiga teng.
Yorituvchanlik. Manbaning yorituvchanligi deb birlik yuzasidan hamma tarafga sochilayotgan yorug’lik oqimiga aytiladi:
(2.5)
Yorituvchanlik birligi yoritilganlikdek 1 lm/m² larda o’lchanadi.
Ravshanlik. Yorug’likning berilgan yo’nalish bo’yicha sochilayotgan yorug’lik oqimiga ravshanlik deyiladi. Ravshanlik dS - yuzachaning berilgan yo’nalishdagi yorug’lik kuchining dS - yuzachaning o’sha yo’nalishga tik tekislikdagi proeksiyasiga nisbati bilan aniqlanadi.
(2.6)
Ravshanligi yo’nalishga bog’liq bo’lmagan manbalarga Lambert manbalari yoki kosinusli manbalar (bunday manba sirtining elementi tarqatayotgan oqim cos ga proporsional ) deyiladi. Bunday manbalar uchun quyidagi munosabat o’rinli:
(2.7)
Ravshanlik birligi - kd/m².
Yorug’lik manbalarining kattaliklarini taqqoslash yo’li bilan aniqlash uchun ishlatiladigan asboblarga fotometrlar deyiladi. Fotometrlar ikki xil bo’ladi:
1. Vizual - ko’z bilan ko’rib taqqoslashga asoslangan.
2. Ob’yektiv - asboblar ko’rsatkichiga qarab aniqlash.

Yutuvchi pona, teshikli aylanuvchi disk, ikki qutblovchi prizmalar tizimi, Lyummer-Brodxun fotometri, Ulbrextning sharsimon fotometri va boshqalarning ishlashi yorug’lik manbalarining kuchi, sirtlarning yoritilganliklarini ko’z bilan taqqoslashga asoslangan. Ob’yektiv fotometrlarda fotoelementlar, fotoko’paytirgichlar, fotoqarshiliklar, bolometrlar va termoparalardan foydalaniladi.
Fotometrlarda etalon-yorug’lik kuchi aniq bo’lgan yorug’lik manbaning biror sirtda hosil qilgan yoritilganligi yorug’lik kuchi aniqlanishi kerak bo’lgan yoritgich hosil qiladigan yoritilganlik bilan solishtiriladi. I₁ va r₁ lar etalon lampaning yorug’lik kuchi va lampadan sirtgacha bo’lgan masofa: I₂ va r₂ - noma’lum lampa uchun yuqoridagi kattaliklar bo’lsa:
(2.8)
ifoda orqali talab qilinayotgan yorug’lik kuchi aniqlanadi.