Modellarni yaratish bosqichlari

---

LABORATORIYA ISHI № 2.
MA’LUMOTLARNING AXBOROTLI MODELLARI. AXBOROTLI 
MODELLARNI YARATISH BOSQICHLARI
Ishning maqsadi.
Talabalarda ma’lumotlarning axborotli modellari va ularni 
yaratish bosqichlari bo‘yicha amaliy bilim va ko‘nikmalar hosil qilish.
Masalaning qo‘yilishi.

1)
 

ma’lumotlarning axborotli modellari bilan 
tanishish;
2) axborotli modellarni yaratish bosqichlarini 
o‘rganish.
Qisqacha nazariy ma’lumotlar 
Tabiatda biz uchratadigan barcha modellarni ikki sinfga ajratish mumkin: 
material (moddiy) model
va 
axborotli (nomoddiy) model
.
Juda katta yoki juda kichik obyektlarni, shuningdek, juda tez yoki juda sekin 
jarayonlarni bevosita kuzatish yo‘li bilan o‘rganib bo‘lmaydi. Shu bois ularning 
maketi tuziladi va barcha tadqiqot ishlari shu maketlar vositasida amalga oshiriladi. 
Ushbu maketlar o‘z navbatida 
material modellar 
yoki 
predmetli modellar
deb 
yuritiladi.
Predmetli modellardan biz ta’lim jarayonida ko‘p foydalanamiz, masalan, 
geografiya kursida globus, kimyoda molekula va kristall panjara modellari, 
biologiyada odam anatomiyasi, fizikada dvigatellarning ichki yonish modellari va 
boshqalar predmetli model vazifasini bajaradi.
Axborotli modellarda obyekt va jarayonlar muayyan obraz (ko‘rgazmali) yoki 
belgilar shaklida, shuningdek, jadval, blok-sxema, graf va boshqa ko‘rinishlarda 
tasvirlanadi.
Ko‘rgazmali shakldagi axborotli modellarga rasmlar, fotosuratlar, o‘quv 
plakatlarini misol keltirish mumkin.
Grafik ko‘rinishdagi axborotli modellarga misol sifatida geografik xaritalar, 
chizma va sxemalarni keltirish mumkin.

---

Belgi ko‘rinishidagi axborotli modellar turli tillarga tegishli bo‘lgan belgilar 
sistemasidan foydalanib yaratiladi. Bunday turdagi axborotli modellar matn (mas., 
biror dasturlash tilidagi dastur matni) yoki formula (mas., Nyutonning ikkinchi 
qonuni: 
F
= 
ma 
ko‘rinishida) shaklida ifodalanishi mumkin.
Axborotli modellarning eng ko‘p uchraydigan turi – bu uning jadval 
ko‘rinishidir. Masalan, Mendeleyevning elementlar jadvali aynan jadval 
ko‘rinishidagi axborotli modelga misol bo‘la oladi.
Axborotli modellarning jadval ko‘rinishi odatda uch xil bo‘ladi:
• 
“obyekt-xossa” 
tipidagi 
jadvallar,
“obyekt-obyekt” 
tipidagi jadvallar
• 
sonli 
jadvallar 
(ikkilik 
matritsa).
Masalan, quyida “obyekt-xossa” tipidagi jadval namunasi keltirilgan:
Obyekt va uning xossalari orasidagi munosabat