Moddiy nuqta dinamikasi

m

F



 ning 

qiymati berilgan xol uchun qandaydir aniq 

0

m

F



 dan katta bo‘lmaguncha taxtacha 

o‘z joyida qo‘zg‘almay turaveradi. Demak, tashqi kuchning qiymati 0 dan 

0

m

F



 

gacha ortib borishida yassi-tekislik taxtachaga son jihatdan tashqi kuchga teng, 

lekin qarama-qarshi yunalgan  qarshilik kuchi bilan ta’sir etadi 

Tashqaridan qo‘yilgan kuch tufayli hosil bo‘layotgan qarshilik kuchi tinch 

holatdagi ishqalanish kuchi deb ataladi. 

Agar 

m

F



 ning qiymati 

0

m

F



 dan kichik bo‘lsa, taxtacha o‘zining tinch-holatini 

saqlab qoladi. Ammo taxtachaga ta’sir etayotgan tashqi kuch, tinch holatdagi 

ishqalanish kuchining maksimal qiymatidan katta bo‘lsa, taxtacha harakatga 

keladi, ya’ni yassi tekislik bo‘yicha sirpana boshlaydi. 

Tashqi kuchning ta’siri to‘xtatilgandan so‘ng esa, taxtacha o‘zining to‘g‘ri chiziqli 

tekis harakati holatini saqlab qolmaydi, harakat sekinlanuvchan harakatdan iborat 

bo‘ladi. Chunki taxtacha sirpanayotganligi tufayli ishqalanish kuchi vujudga 

kelib,u xamma vaqt harakat tezligining yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishga ega 

bo‘ladi. 

Tajribalar tinch holatdagi 

0

.

ish

F



 ishqalanish kuchining maksimal qiymati tegib 

turgan sirtlarining kattaligiga emas, balki sirtlarning tabiatiga bog‘liq ekanligini va 

og‘irlik kuchining tekislikka tik yunalishda qo‘yilgan P tashkil etuvchisiga to‘g‘ri 

proporsional ekanligini ko‘rsatadi: 

n

ish

P

F

0

0

.







                                                               (2.9) 

bunda 

0



 - tinch holatdagi ishqalanish koeffitsiyenti bo‘lib, tegib turgan sirtlarning 

tabiatiga bog‘lik. Shuningdek, jismning harakati (sirpanishi) tufayli vujudga kelgan 

ishqalanish kuchi ham quyidagi munosabat orqali  aniqlanadi  

n

ish

P

F







                                                                (2.10)  

bunda 



 - sirpanishdagi ishqalanish koeffitsenti bo‘lib, tegib turgan sirtlarning 

tabiatiga va bu sirtlarning bir-biriga nisbatan harakat tezligiga bog‘liqdir. 

---

2.4-rasmda sirpanishdagi ishqalanish kuchining nisbiy tezlikka bog‘liklik grafigi 

keltirilgan. Ishkalanuvchi jismlar bir-biriga nisbatan tinch holatda bo‘lganda, ya’ni 

0





 da tinch holatdagi ishqalanish kuchi, ta’sir qilayotgan tashki kuchning 

qiymatiga qarab 0 dan 

0

.

иш

F



 gacha qiymatlarning birortasiga teng bo‘lishi mumkin. 

Tezlikning son qiymati ortib borishi bilan 2.4-rasmdagi grafik chizig‘ida 

ifodalanganidek,   ishqalanish koeffitsenti avvaliga bir oz kamayib, so‘ngra orta 

borishini ko‘rsatadi.