Moddiy nuqta dinamikasi

E

 - ning ifodasini keltirib qo‘yib Yung modulini aniqlash 

mumkin: 

l

x

E

/











                                                             (2.8) 

x=l teng bo‘lganda nisbiy uzayish x/l=1 bo‘ladi va E son jihatdan  ga teng bo‘lib 

qoladi. Demak, (2.8)dan foydalanib, quyidagi xulosaga kelish mumkin: Yung 

moduli E son jihatdan sterjen uzunligini ikki marta orttirilganda vujudga keladigan 

kuchlanishga teng. 

Guk qonuniga asosan kuchlanish nisbiy cho‘zilishga chiziqli bog‘langan ekan. 

Tajribalar Guk qonuni faqat elastik deformatsiyaning kichik qiymatlarida aniq 

bajarilishini ko‘rsatadi. 2.2-rasmda ba’zi bir metallar uchun kuchlanishnig nisbiy 

uzayishga bog‘liqlik grafigi keltirilgan.   

Bog‘lanishning 0 dan a’ gacha qismi to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lib, nisbiy 

uzayishining qiymatlari a’ dan kichik bo‘lgan xollarda Guk qonunining to‘la 

bajarilishini ko‘rsatadi. Makromolekulalardan tashkil topgan jismlar - polimerlar 

uchun bu bog‘lanish mutlaqo o‘zgacha xarakterga egadir. Makromolekula deb 

atalishning boisi shundan iboratki, polimerda har bir molekula juda ko‘p 

miqdordagi atomlardan tashkil topgan. Masalan, polipropilen deb ataluvchi 

polimerning bir dona zanjirsimon molekulasi 10000 lab polipropilen 

7

3

H

C

 

molekulalarining bir-biriga qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Bunday polimerlarning 

elastik deformatsiyalanishidagi nisbiy o‘zgarish 600% dan ham yuqori qiymatga 

ega bo‘lishi mumkin. 

Ishqalanish kuchlari. Mexanikaga oid masalalarni xal etishda tortishish kuchlari va 

elastiklik kuchlari bilan bir qatorda ishqalanish kuchlari bilan ham ish ko‘rishga 

to‘g‘ri keladi. Bir-biriga tegib turgan jismlar yoki bir jismning o‘zaro tegib turgan 

bo‘laklari bir biriga nisbatan ko‘chganda hosil bo‘ladigan kuchlar ishkalanish 

kuchlari deb ataladi. 

Ishqalanishlarni ikki toifaga bo‘lish mumkin: tashqi ishqalanishlar va ichki 

ishqalanishlar. Sirtlari o‘zaro tegib turuvchi qattiq jismlarniig bir-birlariga nisbatan 

bo‘lgan harakatga tashqi ishqalanish deb ataladi. Tashqi ishqalaiishga misol qilib, 

biror qattiq jism sirtida ikkinchi qattiq jismning sirpanishda hosil bo‘ladigan 

ishqalanishni keltirish mumkin. Berilgan jismning turli xil qismlarini bir-biriga 

---

nisbatan ko‘chishlari tufayli vujudga keluvchi ishqalanish ichki ishiqalanish deb 

ataladi. 

Ichki ishqalanishga misol qilib, quvur bo‘ylab oqayotgan suyuqlik yoki gazning 

quvur sirtidan turli masofada bo‘lgan qatlamlarining turli tezliklarda 

harakatlanishini keltirish mumkin.  

Tashqi va ichki ishqalanishlarni yana quruk va suyuq (qovushqoq) ishqalanishlarga 

ajratish mumkin. qattiq jismlarming quruk sirtlari orasida hosil bo‘ladigan 

ishqalanish quruk ishqalanish deb ataladi. Suyuqlik yoki gazning turli qatlamlari 

orasida hosil bo‘ladigan ishqalanish suyuq ishqalanish deb ataladi. 

Quruq ishqalanish. Gorizontal holatdagi yassi tekislikda yog‘och taxtacha tinch 

turgan bo‘lsin (2.3. -rasm). Taxtacha og‘irlik kuchining yassi tekislik sirtiga 

o‘tkazilgan normalga nisbatan olingan proeksiyasi 

n

P

 son jihatidan yassi 

tekislikning shu jismga kursatayotgan N reaksiya kuchiga teng, yo‘nalishi qarama-

qarshidir. Taxtachani yassi tekislik bo‘ylab harakatga keltirish uchun unga 

gorizontal yo‘nalgan  

m

F

 tashqi kuch bilan ta’sir qilish kerak. Lekin