Moddiy nuqta dinamikasi. Reja: Dinamikaning asosiy vazifasi. Nyutonning I qonuni

Bir jinsli og’irlik kuchi
. 
Butun olam tortishish qonuni, tortishish kuchi jismlarning massasi va 
ular orasidagi masofaga bog’likligini ko’rsatadi, lekin bu ta’sir qanday amalga oshishini ko’rsata 
olmaydi. Tortishish kuchlari o’zaro ta’sirlashayotgan jismlar qanday muhitda bo’lganiga 
mutlaqo bog’liq bo’lmay hatto vakuumda ham mavjuddir. Unda jismlarning gravitatsion ta’siri 
qanday amalga oshadi degan savol tug’iladi. Tajribalarning ko’rsatishicha bu ta’sir tortishish 
maydoni yoki gravitatsion maydon orqali amalga oshiriladi. Bu g’oyaga muvofiq har bir 
jismning atrofida gravitatsion maydon mavjud.Biz bu maydonni ko’rmaymiz, lekin qurilmalar 
yordamida uning mavjudligini qayd etib, (Kavendish tajribasi) ta’sirini, ya’ni Yerga 
tortilishimizni sezamiz. Gravitatsion ta’sir barcha muhitlarda ham mavjud va barcha jismlarga 
ta’sir etadi. Jismdan uzoqlashgan sari uning ta’siri susaya boradi. Gravitatsion ta’sir jismlar 
tomonidan vujudga keltiriladi va materiya mavjudligining ko’rinishlaridan biridir. Uning eng 
asosiy hususiyati shundan iboratki gravitatsion maydonga kiritilgan 
massali jismga 
⃗ ⃗ ( )
tortishish kuchi ta’sir etadi. Bu erda 
⃗
ga tortishish maydonining kuchlanganligi deyilib, birlik 
massali moddiy nuqtaga maydon tomonidan ta’sir etadigan kuch bilan aniqlanadi va yo’nalishi 
kuch yo’nalishi bilan mos keladi. 
shuni ta’kidlash lozimki gravitatsion maydon – potentsial maydon bo’lib, undagi kuch 
(og’irlik kuchi) –konservativ kuchdir. 
Yuqorida qayd etilganidek erning atrofida ham tortishish maydoni mavjud va unga 
kiritilgan har qanday jismga 
⃗⃗
og’irlik kuchi ta’sir etadi. Nyutonning ikkinchi qonuniga muvofiq 
bu kuch ta’sirida jism 
tezlanish oladi. Demak yer bilan bog’lik sanoq sistemasiga kiritilgan har 
qanday 
massali jismga 
⃗⃗ ⃗
og’irlik kuchi ta’sir etadi. 
ga erkin tushish tezlanish deyiladi. Uning qiymati 
2
ga teng. 
Agar Yerning o’z o`qi atrofida aylanishini e’tiborga olmasak Erning sirtida og’irlik va 
tortishish kuchlari teng bo’ladi, ya’ni 
bu erda 
–
yerning massasi, 
–
jism va Yer markazi orasidagi masofa. 
Agar jism Er sirtidan 
balandlikda joylashgan bo’lsa 
( 
)
bo’ladi. Bu erda 
Yerning radiusi. Demak Yerning sirtidan uzoqlashgan sari og’irlik kuchi 
kamaya boradi. 
Jismning vazni deb Yerga tortilishi natijasida vujudga 
keladigan va uni erkin tushishdan saqlab turgan tayanchga yoki 
ilgakka ko’rsatadigan bosim kuchiga aytiladi. 
Jismning vazni u erkin tushish tezlanishidan farqli tezlanish 
bilan haraktlangandagina, ya’ni unga og’irlik kuchidan tashqari 
boshqa kuchlar ham ta’sir etgandagina namoyon bo’ladi. Boshqa 
hollarda esa u og’irlik kuchiga teng bo’ladi. 
Jismning vaznsizlik holati deb uning faqatgina og’irlik kuchi 
ta’siridagi harakat holatiga aytiladi. 
Agar jism og’irlik kuchi maydonida harakatlanayotgan bo’lsa, unda 
⃗ ⃗
va 
⃗⃗
ya’ni jism vaznsiz holatda bo’ladi. 

---