Moddalarning kimyoviy texnologiyasi

O hak-fosfogips bogMovchi materiallar. 
19 40-yili  tadqiqotchilar 
M a k -E n e lli  tom on idan   tavsiflangan  usul  —  kuydirm ay  turib  gips 
va  ohakdan   b o g'lo vch i  m oddalar  olish  usulini  q o'llad ilar.
U m u m an  olganda,  suvoqchilikda ohak va suvoq gipsidan  iborat 
b in o k orlik   qorishm alari  ishlatiladi.  O hak,  odatda,  ohak  xam ir 
tarzida qo 'llan ilad i,  buning uchun u  so'ndiriladi.  Ohakni  so'ndirish 
ekzoterm ik jarayo n   b o 'lib ,  bunda  m uayyan  darajada  issiqlik ajralib 
chiqad i.  G ip sn i  kuydirish  esa  endoterm ik  ja ra yo n   b o 'lib ,  bunda 
suv  ajra lib   c h iq a d i  v a   issiq lik   y u tilad i.  M a k -E n e lli  gip sd an  
ch iqad igan   nam   ohakni  gidratatsiyalashda,  ohak  gidratastiyasi 
issiqligidan  esa  gipsni  kuydirishda  ju d a  o 'rin li  foydalangan.
T adqiqotchi  R .E .Sim o n o vsk aya  m azkur usul bo'yich a fosfogips 
va  so 'n d irilm agan   ohakdan  suvoq  qorishm asi  olishga  m uvaffaq 
b o'ldi.  Bundan   ikki  turdagi  fosfogips  —  tarkibida  0,4  va  0 ,2   foiz 
suvda  eruvchan  P
2
0
5
  bo'lgan  va  um um iy  namligi  45  foizni  tashkil 
etadigan yuvilgan ham da yuvilm agan  fosfogips  qo'llaniladi.  Tajriba 
davom ida fosfogips so'ndirilm agan ohakni birga qo'shib aralashtirish 
va  kukunlash yo 'li bilan  maqbul  sifatga ega bo'lgan suvoq qorishmasi 
h o sil  q ilish   m u m k in lig i  a n iq la n d i.  O ch iq   h av o d a  yetti  kun 
saqlangandan  keyin bu qorishm aning cho'zilish  mustahkamligining 
chegaraviy  ko'rsatkichi  0 ,6 —0,7  M P a  ni  tashkil  etdi.
Fosfogips suvoq qorishm asining tarkibiy qismlaridan biri sifatida 
ishlatilganda,  undan  fosfor kislotani  yuvib chiqarib tashlashga  hojat 
q olm ayd i.  Fo sfo gip sd a  gidroskopik  nam ning  kam ayishi  tayyo r 
m ahsulot  m ustahkam ligining  ortishiga  imkon  beradi.
Suvoq  u ch u n   ishlatiladigan  aralashm a  tayyorlash  qurilm ali 
agregatlard a  fosfogips  bilan  ohakni  bir  vaqtda  qorishtirish  va

---

kukunlashdan  iborat.  Asos  qilib  olingan  m ateriallarning  xusu - 
siy a tlarig a  k o ‘ ra,  g ip s-o h a k   b o g 'lo v c h i  m o d d alarn in g  n isb iy 
m iqdori  5 0 — 70  foiz  fosfogips  va  30 — 50  foiz  ohakdan  iborat. 
Hosil  b o 'lgan   m ahsulotni  m a ’ lum  vaqtgacha  barcha  ja ra y o n la r 
to 'la  kechib  bo'lish i  uchun  tindirib  q o 'yish   lozim.
A m m o   fosfogipsdan  havoda  qotadigan  bog'lo vch i  m ateriallar 
olish  im koniyatlari  kengligiga qaram ay,  ularning qo'llanish  ko'Iam i 
cheklangan.  H avod a  qotadigan  b o g'lo vch i  m ateriallar va  ulardan 
tayyorlangan  m ahsulotlar qurilishda faqat  ichki pardozlash  ishlarida 
q o 'llan ilad i,  shuning uchun  fosfogipsni  qayta  ishlashning yu qorid a 
sanab  o 'tilg an   usuli  ju d a  katta  m iqdordagi  fosfo gip sd an   to 'la  
foydalanishni  ta ’ m inlay  olm aydi.