Moddalar almashinuvi va funkstiyalarini gormonlar ishtirokida idora etilishi

Kalstiy va fosfor almashinuvini boshqarilishi.
Organizmda tahminan 1,5 kg kalstiy bor. Organizmda kalstiyning asosiy zaxirasi – suyaklar (taxminan 99% kalstiy). Qolgan qismi ionlashgan kalstiy bo’lib, u erigan xolatda suyuqliklarda yoki oqsillar bilan birikkan xolatda bo’ladi. Xujayra ichida Sa konstentrastiyasi uning xujayra tashqari suyuqliklardagi konstentrastiyasiga bog`liq. Qonda Sa miqdori 2,12 – 2,6 mmol/l (9-11 mg/dl) ga teng. Uning miqdorini o’zgarishi turli xil jarayonlarni buzilishiga: xujayra qo’zg`alishini o’zgarishi, Sa nasoslari funkstiyasini buzilishi, fermentlar faolligini pasayishi va metabolizmni gormonal boshqarilishni buzilishi. Qonda Sa miqdorini boshqarilishi paratgormon, kalstitriol va kalstitoninta’sirida kechadi.
Paratgormon qonda Sa miqdori pasayganda qalqlnsimon oldi bezidan sekrestiyalanadi. Uning nishon-to’qimalari bo’lib suyak va buyrak, bilvosita ichak xisoblanadi. Buyrak va suyak xujayralarida spestifik resteptorlar bo’lib, parat gormon bilan bog`lanadi va adenilatstiklaza bilan bog`liq bo’lgan jarayonlarni jadallashtiradi. Paratgormon xujayradan tashqari suyuqliklarda Sa ning meyoriy miqdorini osteoklastlar metabolik faolligini jadallashtirish xisobiga tiklaydi. Buning natijasida suyaklardan Sa va R ni qonga chiqaradi, buyraklarda esa Sa reabsorbstiyasini kuchaytiradi, R ni reabsorbstiyasini kamaytiradi, ichaklarda esa bilvosita kalstiytriol ta’sirida Sa so’rilishini kuchaytiradi.
Kalstitriol, boshqa steroid gormonlar kabi xolesterindan sintezlanadi. Uning ta’sir mexanizmi xujayra ichi resteptoralari bilan bog`liq. Kalstiytriol xujayra ichi resteptorlar bilan birikib xromatinga ta’sir etadi va ba’zi oqsillar sintezini o’zgartiradi. Buning natijasida ichaklardan Sa va R ning so’rilishi ortadi, suyaklardan Sa chiqishi kuzatiladi.
Kalstitonin - 32 aminokislota qoldig`idan tashkil topgan, 1 disulfid bog`li polipeptid. Gormon qalqonsimon bezning parafollikulyar xujayralari, yoki qalqon oldi bezining S-xujayralarida yuqori molekulali oqsil shaklida sintezlanadi. Bu gormonning sekrestiyasi qonda Sa²⁺ miqdori oshganda kuchayadi, pasayganda – kamayadi. Kalstitonin Sa²⁺ ni suyaklardan chiqishini kamaytiradi, buyraklar orqali sekrestiyalanishini jadallashtiradi.