Мобил алоқа тизимларда ахборот хавфсизлиги

1
1 
2
1 
3 
4 
5 
6
1 
7
1 
u
1
(t)
 
u
1
 
𝑢
1
,
(𝑡)
 
s(t)
 
z(t)
 
𝑎
1
′
 
𝑛(𝑡)
 
1
2 
1
N 
2
2 
2
N 
6
2 
6
N 
7
2 
7
N 
u
2
(t)
 
u
N
(t)
 
u
2
 
u
N
 
𝑢
2
,
(𝑡)
 
𝑢
𝑁
,
(𝑡)
 
𝑎
2
′
 
𝑎
𝑁
′
 
⋮
⋮
⋮
⋮

---

14 
Bu yerda: 
1
𝑖
 
- xabar manbai - uzatiluvchi xabar 
u
i
ni shakllantiruvchi inson 
yoki texnik qurilma; 
2
i
 
- 
xabarni signalga o’zgartgich - xabarni birlamchi (past chastotali) 
u
i
(t)
 
signalga o’zgartiruvchi
 
qurilma; 
3 - signal o’zgartgichi (peredatchik). Bu qurilmada birlamchi 
signallar 
kanallilariga 
o’zgartiriladi, 
so’ngra 
aloqa 
liniyasiga 
yo’naltiriluvchi guruh signaliga birlashtiriladi: 
𝑆(𝑡) = ∑
𝑠
𝑖
(𝑡)
𝑁
1=𝑖
, (1.4) 
bu yerda: 
𝑠(𝑡)
- kanal signallari - birlamchi signallar 
𝑢
𝑖
(𝑡)
bilan bir ma’noda 
bog’langan va qabul qilishda ajratishga imkon beruvchi ma’lum 
ahamiyatiga ega signallar; 
N
- tizimdagi kanallar soni. 
4
- aloqa liniyasi - signallarni peredatchikdan priyomnikga uzatishda 
foydalanuvchi muhit. Aloqa liniyasi orqali o’tishda elektr signallari 
n(t)
xalallarga va buzilishlarga duchor bo’ladi. Bu aloqa liniyasining 
z(t)
 
chiqishidagi signal va qabul qilingan 
𝑎
𝑖
′
xabar, mos holda, aloqa liniyasi 
kirishidagi signaldan va uzatiluvchi xabardan farqlanishga olib keladi. 
5
- signal o’zgartgichi (priyomnik). Buzilishlar va xalallar ta’sirida 
o’zgargan guruh signallardan kanal signallari 
𝑠
𝑖
′
(𝑡)
ni ajratuvchi, so’ngra 
ularni birlamchi signallar 
𝑢
𝑖
′
(𝑡)
 
ga o’zgartiruvchi qurilma. 
6
i
 
- signalni xabarga o’zgartgich - birlamchi signalni qabul qilingan 
a’
i
 
 
xabarga o’zgartiruvchi qurilma. 
7
i
 
- xabarni qabul qiluvchi - xabarni o’zlashtiruvchi inson yoki texnik 
qurilma. 
Hozirda ko’chma ob’ektli tizimlarda ko’p kanalli foydalanishning 3 
ta asosiy usuli ishlatiladi: 
- 
TDMA
(Time Division Multiple Access) – vaqt taqsimoti bilan ko’p 
kanalli foydalanish; 
- 
FDMA
(Frequency Division Multiple Access) – chastota taqsimoti 
bilan ko’p kanalli foydalanish; 
- 
CDMA
(Code division multiple access) – kod taqsimoti bilan ko’p 
kanalli foydalanish. 
TDMA prinsipiga binoan mavjud resurs axborot almashish 
ishtirokchilari o’rtasida siklik qaytariluvchi vaqt oraliqlariga bo’linadi. 
Vaqt oraliqlari "taymslot" (timeslot, TS) nomini olgan (1.8-rasm). 

---

15 
 
1.8-rasm. TDMA sikli strukturasi 
Bunda abonent kanal o’tkazish kengligining hammasidan faqat 
ma’lum vaqt bo’laklarida foydalanishi mumkin. 
Bunday vaziyatda qo’shni taymslotlar signallari bir birining ustiga 
tushmasligi muhim. Bunga uzatish quvvatining haddan tashqari kattaligi, 
kanaldagi xalallar, ishlatiluvchi uskunaning mukammal emasligi sabab 
bo’lishi mumkin. Bu kabi slotlararo xalallardan qutilish uchun ko’pincha 
maxsus vaqt intervali kiritiladi (1.9 ̵ rasm). 
1.9-rasm. TDMA siklidagi vaqt intervali 
Shunday qilib, agar bitta peredatchik energiyasining qismi unga 
ajratilgan taymslot chegarasidan sizib o’tsa, u faqat axborot eltmaydigan 
himoya intervaliga ta’sir etadi. Bunday intervalning kiritilishi aloqa 
kanalining umumiy o’tkazish qobiliyatini pasaytirsada, xizmat sifatining 
berilgan xarakteristikalarini madadlash uchun zarur.