Мобил алоқа тизимларда ахборот хавфсизлиги

TDMA GSM
(Global 
System for Mobile Communication) uyali aloqa standartida ishlatiladi. 
FDMA 
prinsipiga binoan butun chastota spektri foydalanuvchilar 
orasida teng yoki teng bo’lmagan chastota polosalariga bo’linadi (1.10-
rasm). 
Axborot manbalari ularga ajratilgan chastota resurslaridan vaqt 
bo’yicha 
istalgancha, 
qo’shni 
kanallarga 
xalal 
tug’dirmasdan 
Maxsus vaqt intervali 
1-chi manba 
2-chi manba 
1-chi sikl 
2-chi scikl 

---

16 
foydalanishlari mumkin. Bunday xalallardan qutilish uchun qo’shni 
kanallar orasida maxsus himoyalovchi chastota intervali kiritiladi. Bu 
chastota intervali axborotni uzatishda ishlatilmaydi va shuning uchun 
mavjud aloqa kanalining umumiy o’tkazish qobiliyati pasayadi. 
Vaqt bo’linishi prinsipida barcha ajratilgan vaqt ishlatilmasligi kabi, 
chastota bo’linishi prinsipi ham butun chastota diapazonidan to’la 
foydalanmaydi. 
1.10-rasm. 
FDMA
 
ni tashkil etish prinsipi 
Bunga sabab quyidagilar: 
- uzatuvchi muhitda signal tezgina so’nishi sababli, signalni yuqori 
chastotali modulyatsiyalashsiz uzatish mumkin emas; 
- chastotalar va vaqt ham uzatiluvchi ma’lumotlar hajmini 
ko’paytirish uchun ishlatiluvchi rusurslar hisoblanadi. 
Shu sababli aloqani tashkil etishda birdaniga ikkala prinsip 
ishlatiladi. Masalan GSM standartida bir vaqtda TDMA va FDMA 
ishlatiladi. Butun chastota diapazoni har biri 200 kGs li chastota 
kanallariga bo’linadi, bu kanallar o’z navbatida 8 taymslotlardan tashkil 
topadi. 
CDMA
prinsipiga binoan har bir uzel uchun chastotalarning barcha 
spektri va vaqtning hammasi ajratiladi. Barcha peredatchiklar signallarni 
bir xil chastotada, fazo zonasida va vaqtning bir xil orasida, ammo turli 
kodlar bilan uzatadi. Har bir peredatchik ma’lumotlarning dastlabki 
oqimining har bir bitini CDM-simvolga, ya’ni 8, 16, 32, 64 va h. 
Qismkanallar 
Kanalning umumiy chastota 
diapazoni 
Himoyalash diapazoni 

---

17 
uzunlikdagi bitlarga (ularni "chip" deb atashadi) almashtiradi. Har bir 
peredatchik 
uchun 
psevdotasodifiy 
kodlar 
ketma-ketligi 
noyob 
hisoblanadi. 
Odatda, 
ma’lumotlarning 
dastlabki 
oqimida 
"1" ni 
almashtirish uchun qandaydir CDM-kod ishlatilsa, "0" ni almashtirish 
uchun aynan o’sha, ammo invertirlangan, kod ishlatiladi. Priyomnik 
signalini qabul qilishi lozim bo’lgan peredatchikning CDM-kodini biladi. 
Muhitning bunday bo’linish usulida trafik kanallari keng polosali kodli 
modulyatsiyalangan radiosignal, ya’ni keng chastotali diapazonda 
uzatiluvchi shovqinga o’xshash signal yordamida hosil qilinadi (1.11-
rasm). 
Bir necha peredatchiklar ishlaganida ushbu chastota diapazonidagi 
efir yanada shovqinga o’xshash bo’ladi. 
Har bir peredatchik, ushbu onda har bir foydalanuvchiga berilgan 
alohida son kodidan foydalanib, signalni modulyatsiyalaydi. Aynan ushbu 
kodga sozlangan priyomnik radiosignallarning umumiy kakofonidan ushbu 
priyomnikka atalgan signal qismini ajratib olishi mumkin. 
1.11-rasm. CDMA signalining generatsiyasi 
Ushbu prinsipda 
TDMA
yoki 
FDMA
ga o’xshash kanallarning vaqtiy 
yoki chastotali bo’linishi mavjud emas, har bir abonent signalni umumiy 
chastota diapazoniga uzatib va umumiy chastota diapazonidan qabul qilib, 
kanalning barcha kengligini muntazam ishlatadi. Bunda uzatish va qabul 
qilishning keng polosali kanallari turli chastota diapazonida joylashgan va 
bir-biriga xalaqit bermaydi. 
Yuqoridagi 
qayd 
etilganlar 
CDMA
prinsipining 
yuqori 
samaradorligidan darak beradi. Haqiqatan, ushbu prinsipda qo’llanuvchi 
kod bo’linishi 
TDMA
, 
FDMA
prinsiplaridagiga nisbatan ko’proq 
abonentlarga xizmat qilishga imkon beradi. Kod bo’linishida kanallar 
soniga qat’iy cheklash mavjud emas. Abonentlar soni oshishi bilan 
dekodlash xatoliklarining oshishi ehtimoli oshadi. Bu kanal sifatini 
Ma’lumotlar signali 
Psevdotasodifiy kod 
Uzatiladigan kod: 
XOR amali ma’lumotlarga va 
psevdotasodifiy kodga 
qo‘llanilgan

---

18 
pasaytirishga olib kelsada, xizmatdan voz kechishga sabab bo’lmaydi. 
CDMA prinsipi kanallarning yuqori himoyalanganligiga ega. Kerakli 
kanalni ajratish, uning kodini bilmasdan mumkin emas. CDMA telefonlari 
nurlanishning kichik avj quvvatiga ega va, shuning uchun, zararsizroq. 

---

19