Mmmmmmmmmmmmmmo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti qayd raqami

 
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati va internet saytlari 
1.
Salamov R.S. “Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati”. 1 tom. Darslik. 
ITA-PRESS. T.-2015 220 b. 
2.
Salamov R.S. “Sport mashgʻulotlarining nazariy asoslari”. 2 tom. Darslik. 
ITA-PRESS. T.,-2015 210 b. 
3.
Курамшин Ю.Ф. “Теория и методика физической культуры”. Учебник. 
Москва. – 2010. 210 с. 
4.
Матвеев Л.П. “Общая теория спорта и ее прикладные аспекты”. 
Учебник. СПб. «Лань»., 2005г. 

---

85 
10-mavzu Sinfdan va maktabdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya 
tizimi. 
Reja:
1.
Darsdan tashqari jismоniy tarbiya ishlarining хususiyatlari. 
2.
Darsdan tashqari ishlarni tashkil qilishga talablar. 
3.
Jismоniy madaniyat buyicha mashgul о t shakllari. 
Sinfdan va maktabdan tashqi ishlarning mazmuni juda ham xilma-xildir. 
Bunga eng avvalo o`quvchilarning bilimlarini chuqurlashtirish va Kengaytirish, 
bilimlaridan amaliy va mustaqil ravishda foydalana bilishga o`rgatish, 
o`quvchilarni ijtimoiy foydali Mehnatga tayyorlab borish va shu bilan birga, ularga 
ijtimoiy-siyosiy tarbiya berish maqsadiga qaratilgan tadbirlarni uyushtirish kiradi. 
So`ngra o`quvchilarga badiiy tarbiya berish, ularning turli qobiliyat va 
iste`dodlarini o`stirish, o`quvchilarning sog`lig`ini mustahkamlash, jismoniy kuch-
quvvatlarini rivojlantirish ishlari va nihoyat o`quvchilarning madaniy dam 
olishlarini uyushtirish bilan bog`liq bo`lgan mashg`ulotlar kiradi. 
Sinfdan va maktabdan tashqi ishlar har tomonlama kamol topgan inson 
tarbiyasining maqsad va vazifalariga muvofiq ravishda hamda o`quvchilarning 
tashabbuskorligiga tayanish asosida tashkil qilinadi va olib boriladi.
Bundan tashqari o`quvchilarning yoshi, ularning qiziqish-havaslari ishning u 
yoki bu turiga tayyorgarlik darajalari hisobga olinadi. Buni ayniqsa ishning 
mazmuni va usulini belgilashda hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Sinfdan va 
maktabdan tashqi ishlar o`quvchilarning kuchiga yarasha va ular uchun qiziqarli 
bo`lishi kerak. 
Sinfdan va maktabdan tashqi ishlar o`quvchilar tashkilotlari hamda ota-
onalarjamoasiyordamiga suyangan holda olib boriladi. 
Bu ishlarning eng ko`p tarqalgan shakli quyidagilar: to`garak ishlari, 
ommaviy tadbirlar va o`quvchilarning mustaqil individual mashg`ulotlaridir. 
Sinfdan tashqari ishlarni o’z ichiga olgan to’garaklar quyidagi turlarga 
bo’linadi; 
-
Fan to’garaklari; 
-
Kasb-hunar yo’nalishidagi to’garaklar; 

---

86 
-
Sport to’garaklari; 
-
San’at yo’nalishidagi to’garaklar. 
Sinfdan va maktabdan tashqi ishlar o`quvchilarni ma`naviy-axloqiy ruhda 
tarbiyalashda, ularga bilim berishda muhim vosita bo`lganligi tufayli bu ishlarni 
Keng yo`lga qo`yishga maktab direktorlari, ilmiy mudirlar, shuningdek, 
o`qituvchilarjamoasikatta e`tibor berishi, «Kamolot»va «Kamalak» tashkilotlari, 
ota-onalarjamoasiva maktab rahbaralri yordamidan har tomonlama foydalanish 
kerak. 
O`quvchilar bilan olib boriladigan sinfdan va maktabdan tashqi ishlarni 
o`qituvchilar jon dillari bilan sevishlari, bu ishga rahbarlik qilishda ishtirok etishni 
o`zlarining eng muhim vazifalaridan biri deb bilishlari zarur. 
Maktabning yangi vazifasi har bir o`qituvchidan faqatgina o`z fani va uni 
o`qitishni a`lo darajada bilishnigina emas, balki bilimlarni chuqur egallashni va 
bundan sinfdan tashqi ishlarni maqsadga muvofiq yo`lga qo`yishda ijodiy 
foydalana bilishni, har tomonlama ma`lumot va mahoratga ega bo`lishni talab 
qiladi. 
Bu vazifalarning muvaffaqiyatli hal qilinishiga har taraflama yordam 
ko`rsatish har bir o`qituvchining oliy burchidir.Sinfdan tashqari ishlar shaklini 
tanlaganda uning tarbiyaviy ahamiyatini shu ishning maqsadi, vazifalari nuqtayi 
nazaridan baholash kerak. 
1
.Tarbiyani eng avvalo insonning o’ziga qaratilganligi Prezidentimiz 
tomonidan ishlab chiqilgan butun dunyo hamjamiyati tan olgan qadam-baqadam 
amalga oshirilayotgan «o’zbek modeli» da juda to’g’ri belgilandi. Dunyoda 
birinchi bor insonni diqqat e’tibori uni o’zligini anglashga qaratildi. O’zligini 
anglash birinchidan, uning ozod, erkin, nodir, ulug’ siymoligini anglash va o’zida 
unga amal qilish sifatlarini shakllantirib borish bo’lsa, ikkinchidan uning o’ziga 
xos milliy-insoniy asoslarini anglash va ularga amal qilishdan iboratdir. 
Yuqorida sanab o’tilgan ikki sifat komil inson sifatining asosini tashkil etadi. 
CHunki komil inson sifatlarini tarbiya sohasidagi ilmlarini xulosalab, 
mujassamlashtirsa, ular asosan 3 ta: 

---

87 
1.
Ezgu niyat, fikr; 
2.
Ezgu so’z, xushmuomila; 
3.
Ezgu ish, ezgu faoliyatdan iboratdir. 
Shu yuqoridagi uch sifat o’qitishning, ta’lim-tarbiyaning bosh maqsadidan 
iboratdir. Bu bosh maqsad insonlarda, yoshlarda, mutaxassislarda komillik 
sifatlarini takomillashtirish, yoshlarni zamonaviy axloqiy-amaliy o’quv, malaka, 
ko’nikmalar qurollantira borish, mutaxassislarda xar bir sohaga mos ilm, bilim 
hosil qilishdan iborat bo’lgan pedagogika fanining zamonaviy fan asoslarini 
kengayganligini ko’rsatadi. 
O’zbekiston Respublikasiining «Ta’lim to’g’risida» gi qonunida ta’lim 
O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyotida sohasini ustivor deb e’lon qilinadi. 
Ta’limning, o’qitishning vazifasi fuqarolar, yoshlarning eng asosiy 
konstituttsiyaviy xuquqlaridan biri bo’lgan har bir kishining aqliy-amaliy 
imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, ijodiy qobiliyatlarini namoyon etish, 
intellektual jihatdan rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan kasbini tanlash jihatidan 
rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan shu sohada faoliyat ko’rsatishi uchun moddiy-
ma’naviy tarbiyaviy didaktik shart-sharoit yaratishdan iboratdir. Bu umumiy 
vazifadan ta’limning har bir bo’g’ini, turi va bosqichining o’ziga hos vazifalari 
kelib chiqadi. 
Ta’lim pedagoglarning faorliyatidan va o’quvchi talabalarning faoliyatidan 
iborat qo’shaloq jarayondir. 
Birgalikdagi faoliyat orqali yoshlar ilimiy bilimlari qurollanadilar. Buning 
natijasida ularning ijodiy qobiliyatlari har tomonlama shakllanadi. Ma’lumot 
ta’lim-tarbiya jarayonining natijasi orqali to’plangan bilim, ko’nikma va malakalar 
yig’indisi va shakllangan ma’naviy fazilatlar majmuidir. 
Ma’lumot olishning to’g’ri va ishonchli yo’li davlat ta’lim standartlari 
bo’yicha bilim beradigan aniq maqsadli rejalar, dasturlar asosida o’quv yurtlarida 
tashkil qilinadigan ta’lim tarbiya jarayonidir. 
Ta’lim, tarbiya, ma’lumot, rivojlanish, shakllanish uyg’unlash yagona 
jarayondir. 

---

88 
Unda o’qituvchi-tarbiyachi rahbarlik qiladi. Pedagogika uzoq tarixiy 
jarayonda shakllanar ekan, hozirga kelib ilmiy bilimlarni mustaqil bir tarmog’i 
sifatida, fan sifatida shakllanadi. O’zining ilmiy-nazariy, uslubiy, amaliy asoslarini 
yaratdi. Natijada pedagogik fanlari tizimi, ya’ni uning tarmoqlari vujudga keldi. 
Yaqin vaqtgacha falsafaning bir tarmog’i hisoblangan pedagogikaning mustaqil 
yangi yo’nalishlari yaratildi. Jumladan, pedagogika mustaqil yangi yo’nalishlari 
yaratildi, pedagogika fanining tarixan rivojloanishi o’zida aks ettiriladi. Bunda 
o’tmishdagi ilg’or pedagogik g’oyalarni paydo bo’lishi, rivojlanishi ularning 
bugungi kundagi ahamiyati, merosdan foydalanishning zaruriyati xaqidagi fikr 
yuritiladi. 
Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir. 
Insonni tarbiyalash, uni bilim olishiga, mehnat qilishiga undash va bu hatti-
harakatini asta-sekin ko’nikmaga aylantirib borish lozim. Insonni mushohada qilish 
qobiliyatini tarbiyalaydi va mushohada qilish aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. 
Ong esa moddiy va ma’anaviy manbaga aylanadi. SHu tarzda inson asta-sekin 
takomillashib komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va 
tarbiyalanuvchidan uzok davom etadigan ma’suliyat, sharafli mehnat va qunt, 
irodani talab etadi. Buning uchun bolalarni yosh xususiyatlarini hisobga olish 
zarur. Ma’naviy, insoniy sifatlarining shakllanishida oiladagi, atrofdagi, 
jamiyatdagi muhit va bolalarga bo’lagn munosabat muhim rol o’ynaydi. Ota-
onalarimiz va atrofdagilarning bir-birlariga bo’lgan munosabatlarini ko’rgan bola 
shunga qarab shakllana boradi. Ular avval kattalarga taqlid qiladilar. So’ng asta-
sekin qilayotgan ishlarning mohiyatini anglaydilar. Bolalarni to’g’ri tarbiyalashda 
ota-onaning ongi, ma’naviyati, bilimi tarbiyalanganligi ham muhim ahamiyatga 
ega. 
Bolaning xarakterini, oiladagni tarbiyasini, uning or-nomusini, sharm-hayosi 
kabi nozik tuyg’ularining tarbiyalanganlik darajasini bilmay turib, birdaniga jamoa 
orasida uyaltirish, yaxshi o’ylab ko’rmaslik, yoki jaxl ustida tinimsiz kaltaklash 
mumkin emas. Sizning tanlagan jazo usulingiz o’quvchini yoki farzandingizni 
qilgan xatosini tushunishga, boshqa qilmasligiga tarbiyaviy saboq bo’lish kerak. 

---

89 
Agar bu jazo usullari o’zining samarasini bermasa, u holatda ehtiyotkorlik bilan 
maktab ma’muriyati va jamoa hamkorligida boshqa choralarni ishlab chiqishi 
kerak. 
Bugungi kunda pedagogika fani amaliyoti ham takomillashib bormoqda. 
SHuningdek, tarbiya jarayoni ham zamon talabiga monand takomillashib boradi. 
Boshqaruv organlari barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash sohasida 
yagona davlat siyosatini amalga oshirishlari, yetilgan masalalarni o’z vaqtida va 
ijobiy hal etishlari, barcha o’quv yurtlarining ish saviyasi xozirgi zamon talablariga 
muvofiq oshirishlarini ta’minlashlari kerak. 
Ta’lim oldiga qo’yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish ta’lim tizimini 
boshqarish va unga rahbarlik qilish faoliyatining saviyasiga bog’liq. Kelajagi 
buyuk jamiyatning rivojlanish talablaridan kelib chiqib, maorifning o’rni va roliga 
yangi avlodni tarbiyalash nuqtai nazaridan qarab, oliy majlis materiallarida, 
prezidentimiz ma’ruzalarida, maxsus qarorlarda rahbarlikning yuqori ilmiy 
darajada amalga oshirish zarurligiga alohida e’tibor berib kelmoqda. 
Ta’lim tizimiga ilmiy rahbarlik asoslarini ishlab chiqish pedagogika uchun 
asosiy yo’nalishdir. Barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash tajribalarini 
o’rganish, umumlashtirish, bu jarayonning konuniyatlarini ochib berish, 
pedagogika nazariyasining asosiy masalalarini ta’lim amaliyotiga va fan 
yutuqlarini nazarda tutgan .O’zbekiston Respublikasining organlarini tashkil etish 
va boshqarish va ularning rahbarlik faoliyatiga doir muhim printsiplarini har 
taraflama mufassal ishlab chiqdi. Ilmiy va pedagogikaviy amaliyoti bilan 
bog’lanish tamoyili. Bu tamoyil xalq ta’limi organlari va maktabning hamma ishini 
O’zbekiston Respublikasi davlatining ko’rsatmasi, fan va texnika yutuqlari hamda 
ijtimoiy taraqqiyotning ob’ektiv qonuniyatlari asosida amalga oshirishni talab etdi. 
CHunki idora qilish uchun ishni bilish kerak. Hamma narsadan xabardor 
bo’lmasdan turib, to’la to’kis bilimga ega bo’lmasdan turib, idora qilish ilmini 
bilmasdan turib boshqarish mumkin emas. Xalq ta’limi ishlarini maktab ishini 
kasb-hunar kollejlari ishini va unga rahbarlik qilishda qo’zg’algan maqsadlarga 
erishish uchun milliy mafkura, milliy goya, pedagogika tarixi, psixologiya, xususiy 

---

90 
metodika, mantiq, etika-estetika kabi fanlar erishgan yutuqlarini muntazam 
o’rganib borish, tahlil qilish hamda bu muvaffaqiyatlarni keng qo’llanishi zarur. 
Sinf jamoasi bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning hajmi, asosiy 
yo’nalishlari, mazmuni har bir yosh bosqichda o’quvchilarning psixik rivojlanishi 
darajasiga mos kelishi lozim. 
Tarbiyaviy ish pedagogdan butun qobiliyatini ishga solishni, tinmay 
izlanishni taqozo etadi. Chunki kelajak avlod tarbiyalangan, uyushgan, ahil, 
jonajon Vatanimizning haqiqiy fuqarolari bo’lishi kerak. 
Maktabda bashlang’ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni olib borish uni yo’lga 
qo’yish sinf rahbari yoki tarbiyaviy ishlar tashkilotchilari tomonidan uyushtiriladi 
tarbiyaviy ishning asosiy yo’nalishlari: o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini 
shakllantirish, ularni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash; o’quvchilarning ijtimoiy 
foydali mehnatini tashkil etish; o’quvchilarda ahloq madaniyatini, ularning o’z 
xuquq va burchlariga nisbatan ongli munosabatni tarbiyalash; o’quvchilarda o’z-
o’zini boshqarish malakalarini shakllantirishdir. 
Boshlang’ich jamoa ishi shunday quriladiki, undan sinfning boshqa jamolari 
bilan aloqasi doimiy ravishda amalga oshiriladi, umum maktab an’analari 
saqlanadi. Boshlang’ich jamoa o’qituvchi-tarbiyachi va sinf rahbari, o’quvchilar 
o’z-o’zini boshqarish, o’z-o’zini boshqarish organlari rahbarligida umummaktab 
ijtimoiy foydali ishlari faoliyatida ishtirok etadi. 

---

91