Mmmmmmmmmmmmmmo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti qayd raqami

Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish 

---

65 
Bolalarning harakatli faoliyati ularda asosiy jismoniy sifatlarni rivojlantirish 
bilan bog‘liqdir. Bunga chaqqonlik, epchillik, kuchlilik, matonat singari sifatlar
kiradi. Amalda mazkur sifatlarning hech birini alohida olib rivojlantirishni 
tasavvur qilish ham mumkin emas. Turli jismoniy sifatlarni tarbiyalash aslida 
bolaning jismoniy jihatdan har tomonlama rivojlanishidek yagona jarayonning turli 
tomonlaridir. Chunki bunday rivojlanish natijasida organizmning miqdoriy 
imkoniyatlarida umumiy yuksalish sodir bо‘ladi. 
Lekin baribir yuqorida sanab о‘tilgan jismoniy sifatlarning har birini 
tarbiyalashning о‘ziga xos xususiyatlari mavjuddir. 
Chaqqonlik 
bu faoliyat davomida paydo bо‘ladigan kutilmagan
shart-sharoitlarga binoan harakat faoliyatini tezlik bilan yangi harakatlarni egallay 
olish qobiliyatidir. Chaqqonlikni tarbiyalashda harakatlarning uyg‘unligini 
rivojlantirish, ularning sur’ati va kо‘lamini, mushaklarning zо‘riqishi va bо‘shashi 
darajasini bir-biridan farq qilish, shuningdek, vaqtga va joyga moslashib mо‘ljal 
ola bilish mahorati asosida sodir bо‘ladi. Chaqqonlikni tarbiyalash uchun aniq 
harakatlar qilish qobiliyatini rivojlantirish muhimdir. Bundan tashqari, turg‘un 
holatda hamda bir joydan ikkinchi joyga yurib borilayotganda gavdaning 
muvozanatini saqlay olish chaqqonlik kо‘rinishlaridan biri hisoblanadi. 
Bolalikning maktabgacha yoshida harakat analizatorini rivojlantirishda anchagina 
siljish rо‘y beradi. Bu esa chaqqonlik qobiliyatini asta-sekin takomillashtirib borish 
uchun imkoniyat yaratadi. Harakatlarni bajarishdagi epchillik ham maktabgacha 
yoshdagi bolalarda tez rivojlanadigan muhim xususiyatdir. 
 Epchillik
bu harakatnieng kam vaqt ichida bajara olish qobiliyatidir. U 
qandaydir bir signalga javob tariqasida bajarilgan (harakat reaksiyasi deb 
ataladigan tezlikka) ayrim harakatlar tezligi va kо‘p marta takrorlanayotgan 
harakatlarning tezligiga bog‘liq bо‘ladi. Harakatlarning mana shu barcha ta’rif-
tavsifi, bog‘chadagi kichik yoshdagi bolalardan boshlab, to katta guruhdagi 
bolalarda muntazam mashq qilish natijasida о‘sib boradi. Chaqqonlik va 
epchillikning rivojlanishiga о‘yin va mashqlarni muntazam bajarib borish orqali 
erishiladi. 
Bunda 
atrofdagi 
muhit 
sharoitning 
о‘zgarishiga 
qarab 
shug‘ullanuvchilar tezlik bilan javob reaksiyasi berishlari hamda bir harakatdan 
ikkinchisiga jadallik bilan о‘tishlari, tez siljishlari va topshiriqni bajarishlari 
muhimdir. Turli о‘yinlar hamda tо‘siqlarni yengib о‘tish, tо‘xtab-tо‘xtab, 
burilishlar bilan bajariladi va birdan berilgan signal bо‘yicha xilma-xil 
topshiriqlarni bajarish, xatlab о‘tish, engashib-emaklab о‘tish bilan bog‘liq bо‘lgan 
mashqlar, muvozanat mashqlari,turli xil sport о‘yinlari va boshqalar mana shunday 
chaqqonlik va epchillikni о‘stiruvchi mashqlar hisoblanadi.