+++mm ish yuritish QurbonovSh doc

8. Xujjatlarning asl nusxasi, nusxasi, kuchirma kabi tasniflari tushuntirilsin. 

9.Tashkiliy,  farmoyish,  ma‘lumotsimon-axborot  ,  xizmat  yozishmalari  kabi 

xujjatlarning mazmuni va biri-biridan farki keltirilsin.  

10. Nima uchun ish yuritish uslublariga rioya qilish lozim ? 

11.  Ish  yuritish  davlat  tili  bilan  bogliqmi?  Davlat  tilining  asosiy  qonuniyatlarini 

ma‘lum darajada tasavvur etishi nima uchun kerak ? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                  3-Mavzu.  BOSHQARISHDA  ISH  YURITISHNI  OQILONA     

 

                            TASHKIL    ETISH      QOIDALARI  

 

Tashkilot  faoliyatini boshqarishda  axborotdan samarali  foydalanish maxsulot  ishlab 

chiqarish (xizmat kursatish) ni takomillashtirishga xam sabab buladi. 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

22

     

Tashkilotda  raxbar  suzlardan  oqilona  foydalanish  usulini  urganish  va  uzatiladigan 

suzlarga axamiyat berish foydadan xoli emas. Axborot uzatishni yaxshilash (javob qaytarish 

tizimini  yaratish,  axborot  banki,  ma‘lumotlar  oqimini  tartibga  solish,  informatsion 

byulletenlar, boshqaruvchilik ta‘siriga urgatish,  ma‘lumotlarni maxsulot ishlab chikaruvchi 

kuchga  aylantirish,  takliflar  yigish  tizimi,  mexanizatsiyalash,  avtomatlashtirish  va  shu 

kabilarni qullash xisobiga ) katta samara keltiradi. 

    

 Tashkilotdagi  asosiy  axborotlar  oqimi  namunasini  tuplash  va  jamlash  maqsadga 

muvofiq.  Tashkilot  raxbari  ishlab  chiqarish  kursatkichlari  buyicha  davriy  xisobotlar, 

buxgalteriya muvozanati, ishlab chiqarish  dasturining kursatkichlar buyicha ma‘lumotlar va 

shu kabi ichki va tashqi axborotlarga ega bulishi lozim. 

   

 Xar bir raxbar, mansabining darajasidan katiy nazar, uz vazifasining ajralmas qismi 

katori  ish  yuritishni  nazorat  qilishi  kerak.  Chunki  u  boshqarish  jarayonining  unsuridir. 

Rejalashtirishni  xam,  Tashkiliy  tuzilmaning  yaratilishini  xam,  moyillikni  xam  nazoratdan 

ajralgan xolda tulik karab bulmaydi. 

   

Nazorat  qilishdan  asosiy  maqsad  xatolarga  yoki  noxolislikka  yul  quymaslik. 

Menejerlar  ishonadilarki,  xodimlar,  biladilarkim,  nazorat  mavjud  va  samarali  ta‘sir  etadi, 

ongli ravishda xatoga yul kuymaslikka xarakat qiladi . 

   

  Ish yuritishni Tashkil etishda yana shunga katta e‘tibor berish lozimki, xar bir xujjat 

turining  moxiyati  va  maqsadi  bilan  bogliq  ravishda  uziga  xos  qoliplashgan  (oldindan 

tayyorlangan  bosma  ish  qogozlari)  sintaktik  tuzilmalar  shakllana  borilsin.  Masalan, 

buyruqda quyidagi cha qoliplashgan tuzilmalar kullanishi mumkin: 

    “...sum maosh bilan ...lavozimga tayinlansin “ ; 

    “...uz xoxishiga kura ...lavozimdan ozod qilinsin “ ; 

    “...boshqa ishga utganligi munosabati bilan ...lavozimdan ozod qilinsin” ; 

    “...ga ... dagi faol va samarali ishtiroki uchun tashakkur e‘lon qilinsin” ; 

    “...ga uz bulimida intizomni bushashtirib yuborganligi uchun xayfsan e‘lon qilinsin “ va 

xokazo. 

    

  Yana  shuni  unutmaslik  kerakki,  aksariyat  xujjatlarni  tayyorlash  umumiy 

qoidalarning  asosiylari  Davlat  yagona  nusxasida  qayd  etilgan.  Ana  shu  Davlat  yagona 

nusxasiga  kura,  Tashkiliy  -  farmoyish  xujjatchiligi,  ya‘ni  Tashkiliy,  farmoyish, 

ma‘lumotsimon-axborot xujjatlari va xizmat yozishmalari zaruriy qismlar (rekvizitlar) ni uz 

ichiga olmogi lozim. Mazkur Davlat yagona nusxasida tashkiliy-farmoyish xujjatlari zaruriy 

qismlarining quyidagi  tulik ruyxati belgilangan : 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

23

       -respublika gerbi; 

       -tashkilotning alomati (emblemasi ) ; 

       -mukofot tasviri ;  

       -tashkilotlarning tasniflagichi buyicha tashkilotning xos raqami (kodi); 

       -boshqaruv xujjatchiligining tasniflagichi buyicha xujjat shaklining xos raqami; 

       -vazirlik yoki kumitaning nomi ; 

       -tashkilot (firma)ning nomi ;  

       -tarkibiy tarmokning nomi ; 

       -aloqa  muassasining  indeksi  (shartli  raqami  ),  pochta  va  telegraf  manzili,  teletayp 

raqami, telefon raqami, bankdagi xisob-kitob raqami ; 

       -xujjat turining nomi ; 

       -sana; 

       -shartli raqami ; 

       -keladigan xujjatlarning  sanasi va shartli raqamiga xavola ; 

       -xujjatdan foydalanishni cheklovchi belgi (DSP,”maxfiy” kabi) ; 

       -xujjat oluvchi ; 

       -tasdiqlash  ustxati; 

       -munosabat belgisi (rezolyutsiya ) ; 

       -matn sarlavxasi ; 

       -nazorat xaqidagi qayd ; 

       -matn; 

      -ilova mavjudligi xaqidagi qayd ;  

       -imzo; 

       -kelishuv ustxati ; 

       -rozilik belgisi (viza) ; 

        -muxr ; 

        -nusxaning Tasdiqilanishi xaqidagi qayd ; 

        -ijrochining familiyasi va telefon raqami ; 

        -xujjatning bajarilganligi va uni xujjatlar yigma jildiga   

          yunaltirilganligi  xaqida qayd ; 

        -xujjatdagi ma‘lumotlarni mashinkada kuchirilganligi xaqida qayd ; 

        -xujjatning kelib tushganligi xaqidagi qayd ; 

        -tuzilgan yoki nashr qilingan joy . 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

24

    

Xujjatning xar bir turi (sodda, murakkab ) mazkur zaruriy qismlarning barchasini uz 

ichiga olmaydi. Xujjatning muayyan turiga muvofiq ravishda bu zaruriy qismlarning ayrim 

bir  turkimi  xuquqiy  talablarni  ta‘minlash  darajasida  kullaniladi.  Shu narsa  xam muximki, 

ayni  zaruriy  qismlarning    xujjatda  jaylashishida  kat‘iy  tartib  mavjud.  Zaruriy  qismlarning 

joylashishidagi  kat‘iy  ketma-ketlik  xujjatning  xuquqiy  kuchini  ta‘minlash,  xujjatni  zudlik 

bilan ishlash, bajarish, undan osonlik bilan  foydalanish uchun muxim. 

     

Mazkur  31  ta  zaruriy  qismning  untachasi  nisbatan  kup  kullanadi,  shuning 

uchun ularni asosiy zaruriy qismlar deb xam yuritiladi. Asosiy zaruriy qismlar  xujjat 

muallifi (Tashkilot nomi yoki shaxsiy xujjatda imzo kuyuvchi shaxs) , xujjat turining 

nomi,  sarlavxa,  xujjatni  oluvchi  (adresat),  kelishuv  va  rozilik  i;  matn,  tasdiqlash  , 

imzo, muxr

, ilova mavjudligi xaqidagi qayd (kullanmaning asosiy qismida mazkur zaruriy 

qismlarning  kullanishi  va  ularning  xar  bir  xujjat  turida  joylashish  tartibi  bilan  bogliq 

xususiyatlar batafsil bayon qilingan). 

   

  Yuqorida keltirilganlarni oqilona tashkil etish chora-tadbirlari tashkilot raxbarlari va 

xodimlaridan  kasbiy  yetuklik  talab  qiladi.  Bu  masalaga  ijrochilar  tomonidan  qanchalik 

ma‘suliyat  bilan  yondoshilsa,  shunchalar  tashkilot  faoliyatini  boshqarish  soxasida 

shunchalik kamchiliklar kamayadi. 

  

 Samarali ish yuritishning tavsifi. 

   

  Samarali  ish  yuritishni  aniqlashda  insonning  kasbiy  tayyorligi,  xoxishi  va  ishni 

bajarish darajasi yetarli omillar emas. Tashkilot yoki shaxs maqsadlariga erishishni nazorat 

orqali ta‘minlash uchun u bir necha muxim xususiyatlarga ega bulishi lozim. Ular quyidagi 

lar: 

  

tashkilot faoliyatini  boshqarish tizimida ish yuritishning ustuvor   yunalishligi ; 

 

 natijaga muljallash; 

 

 ishga mos kelishi ; 

 

 uz vaqtida xujjatlarni aniq va mukammal tayyorlanishini nazorat qilish;     

 

 nazoratning  egiluvchanligi ; 

 

 nazoratning  sodda va oddiyligi; 

 

xujjatlarni xalkaro talablar asosida shakllantirish va     rivojlantirilish darajasi . 

 

  Ish yuritish tashkilotning eng muxim masalalarini ifodalasa va ularni bir maromda 

borishini ta‘minlasa, ish yuritish ustuvor tavsifga ega buladi.  

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

25

  

 Agar  raxbariyat  ma‘lum  bir  kurinishdagi  faoliyatni  ustuvor  deb  xisoblasa,  u  xolda 

albatta usha yunalishga e‘tiborni nazorat orqali oshirish kerak. 

    

 Ish  yuritish  jarayonlarini  tekshirayotganda  faoliyat  turiga  mos  qilib  nazorat 

utkazgandagina  u  samara  berishi  mumkin.  U  xolis  baxolanishi  lozim.  Nazorat  uz  vaqtida 

utkazilishi kerak. 

    

 Xar  kuni qabul  qilinadigan  boshqaruv  yechimlari  uchun  zarur  bulgan  ma‘lumotlar 

norasmiy  yullar  bilan  olinadi.  Boshqaruvchi  buysunuvchilari  bilan  muomala  qiladi, 

xamkasblari  va  mijozlar  bilan  gaplashadi,  ruznomalar  va  ishga  taallukli  davriy  nashrlarni 

ukiydi.  Bu  manbalardan  u  kupgina  foydali  ma‘lumotlarni  biladi,  ammo  bu  ma‘lumotlar 

xatto kichgina Tashkilot uchun xam boshqarish buyicha yechim qabul qilishga yetarli emas. 

Tashkilot  faoliyatini  samarali  olib  borish  uchun  raxbariyat  qullashi  zarur  bulgan 

ma‘lumotlar soni rasmiy usullar bilan yigiladi va ularga ishlov beriladi. 

    

 Tashkilotning  kattalashi  bilan  faoliyatni  boshqarishda  ma‘lumotlar  soni  sezilarli 

darajada ortadi. Ichki va tashqi muxitdagi uzgarishlar xaqida uz vaqtida ma‘lumot olinmasa, 

tashkilot uchun oqibati ogir  kechishi  mumkin.  Tashkilotda  ish  yuritishning muvaffakiyatli 

olib  borilishi  va  ma‘muriyat  samarali  boshqarish  yechimi  qabul  qila  olishda  ma‘lumotlar 

oqimini  uddalash  maqsadida  axborotli-boshqarish  tizimidan  foydalanish  lozim.  Axborotli-

boshqarish tizimining ba‘zi turlarida kompyutersiz yuqori surat va aniq ishlovda ma‘lumot 

olib bulmaydi. Axborotli - boshqarish tizimi boshqaruvchi raxbarlarning extiyojiga xizmat 

qiladi va ular faoliyatini samarali darajaga kutaradi.