Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy

Grafit strukturasi (tuzilishi)
Qo'sh л- bog’ tekisliklari orasidagi masofa anchayin katta
0
(3.35 A ), shuning uchun tekisliklar bir-biri bilan nisbatan kuchsiz
bog’langan va grafit osongina qatlamdan chiqa oladi. Grafitning
zichligi 2 -h 2 , 1 ^ j . Grafitning qatlamlari tekisligidagi elektr
o’tkazuvchanligi metal xarakterga ega bo’lib 104 (Om sm)'1
kattalikgacha yetadi. Qatlamlarga perpendikulyar yo’nalishdagi
elektr o ’tkazuvchanligi kuchli darajada mono kristall strukturani
mukammalligiga, aralashmalar borligiga va boshqa qator factorlarga
bog’liq. Elektr o’tkazuvchanlik anizotropiyasi kattaligi keng
oraliqda tebranadi: 250 dan 104 Om '^sm '1 gacha. Elektr o ’tkazuvchan
to’ldiruvchi sifatida ishlatiladigan tabiiy grafit ko’p sonli
amorf uglerodlari bo’lgan poli kristall strukturaga ega. Shuning
uchun bunday grafitni elektr o ’tkazuvchanligi katta emas. Undan
tashqari grafit zarralari zanjirli struktura hosil qilish qobiliyatiga
ega emasligi sababli kompozitning elektr o ’tkazuvchanligini
orttirish uchun katta konsentratsiyali to ’ldiruvchi kiritiladi. Bu
esa, materialni fizik-mexanik xossalarini yomonlashtiradi.
Shu sabablarga ko’ra, tabiiy grafitga hatto u juda arzon b o ’lsa
ham oldinlari elektr o’tkazuvchan to ’ldiruvchi sifatida qiziqish
uyg’otmagan.
Lekin oxirgi vaqtlarda aniqlandiki, yangi to ’ldirish usullaridan
foydalanish bu nuqtai nazami o ’zgartirishi mumkin. Aniqlanishicha,
grafitga grafit qatlamlarini hosil qiluvchi kuchli
elektronlar akseptorlarini (SbF5, AsF5) kiritilishi uning elektr
o ’tkazuvchanligini eng yaxshi o ’tkazgich - misdan ham yuqori
o ’tkazuvchanlikka erishishiga olib keladi. Bunday birikmalardan
elektr o ’tkazuvchan to ’ldiruvchi sifatida foydalanish ayrim
hollarda o ’ta qiziqarlidir.
Texnik uglerod (qurum). Elektr o ’tkazuvchan to ’ldiruvchi
sifatida foydalaniladigan zarralar turning eng k o ’pi bu qurum
hisoblanadi. Qurum zarralarining rentgenografik tadqiqotlari
ko’rsatadiki, u alohida uncha katta b o ’lmagan kristall
yacheykalardan tashkil topgan bo’lib, grafit tuzilishida qurilgan.
Uglerod atomlarini qatlamda joylashishi xuddi grafitnikidek
qatlamlararo, masofa esa, grafitdagidan katta. Parallel qatlamlami
sirtga chiqib turadi-gan uchlarida zarralar yuqoriroq energiyaga
ega va natijada adsorbsion qobiliyati yuqori. Aynan shu bilan
qurum zarra-larining zanjirli struktura qila olishi va setkasimon
struktura olish qobiliyati belgilanadi. Bu xossani qurumni
strukturalanishi deb nomlanadi. Uning sirtidagi faol sohalarga
uchuvchi komponen-talar adsorbsiyalanishi mumkin (masalan,
kislorod). Ulaming mavjudligi qurumni strukturalanishini
yomonlashtiradi va shu sababli qurumni elektr o ’tkazuvchanligi
uchuvchi moddalar konsentratsiyasi kamayishi bilan ortadi.
Qurumni o’tkazuv-chanligini belgilovchi boshqa faktorlardan
biri, bu o’lchamlariga va g’ovakligiga bog’liq zarralami
solishtirma sirti kattaligidir.