Mirzo ulug bek nomidagi

Antibiotiklar (xususan, penitsillin) XX asrda tibbiyot sohasidagi yirik ixtirodir. XX asrning 30-yillarida minglab odamlaming zotiljam, dizenteriya kabi tashhizlar bilan qirilib ketganini, «Sepsiz» barcha jarrohlik muolajalariga xalaqit beruvchi omilligini eshitib taajjublanish mumkin. Bunday dahshatli kasalliklarga antibiotik ixtiro qilinib barham berildi. Eng muhimi u urush davrida harbiy tibbiyotda yaradorlami davolashda qoilanildi. Chunki urushda aksariyat hollarda yaradorlar

174

otilgan o'qdan emas, balki yaraning yiringlashi oqibatida halok bo‘lgan. Kundalik sharoitda inson terisi organizmni mikroblardan himoya qilgan. Biroq yaraga mikrob juda tez kirgan va juda katta tezlikda ko‘payib eng chuqur to‘qimalargacha kirib boradi, natijada bemorga hech qanday jarroh yordam bera olmay qolgan, shu bois, ko‘p hollarda bemoming yarador organi kesib tashlashgan. Mikrobga qarshi mikrob bilan kurashish g‘oyasi XIX asrdayoq paydo bo'lgan. Masalan, Lui Paster sibir yarasi batsillasi boshqa mikroblar ta’sirida o‘Iishini aniqladi. 1940-yilda Fleming tomonidan pensillinning ixtiro qilinishi tibbiyot tarixidagi eng muhim voqea bo‘ldi va tibbiyotning keyingi bosqichida takomillashuviga turtki bo‘ldi.

0. 
   Elkan va kema. Dastlabki elkan eng qadimgi davrda insoniya birinchi qayiqlarni yaratib dengizga chiqqan davrida ixtiro qilingan. Dastlab tortilgan hayvon terisi elkan vazifasini bajargan, uni inson qayiqning boshida turib ikki qo‘li bilan ushlab shamolning yo‘na-lishiga qarab o‘zgartirib borgan. Keyin inson elkanni machta yordamida mustahkamlashni ixtiro qilgan. Shu bois, elkanli kema-laming ixtiro qilinishi eng qadimgi davrga borib taqaladi. Birinchi elkanli katta kemalar Misrda ixtiro qilingan va Nil daryosida foyda-lanilgan. Bugungi kunda katta suv osti yadro kemalari, yo‘lovchilar, yuk tashuvchi kemalar, harbiy kemalar ixtiro qilinib, ulardan foydalanish darajasi daryolar bilan emas, dengizlar va okeanlar bilan o‘lchanmoqda/.
   

Hozirgi kunga kelib innovatsiya fenomeni texnik-iqtisodiy sohaning tor doirasini engib o‘tgan. Buni innovatsiyaning madaniyatning turli sohalarida qo ‘llanilayotganida ham ko‘rish mumkin. Endilikda innovatsion faoliyat rivojlanishning asosiy sharti sifatida namoyon bo‘lmoqda. Ta’lim, ilmiy, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy innovatsiyalaming mavjudligi jamiyat va madaniyatning turli makonlarida yuzaga kelgan yangilikka intiluvchanlik xususiyatidan darak beradi. Bu esa, o‘z navbatida, zamonaviy ijtimoiy-madaniy voqelikning xarakterli xusu-siyatidir. E. K. Krasnuxinaning ta’kidlashicha, o‘tmishga munosabat bugungi kunda o‘zgarmoqda va ijtimoiy voqelikni shakllantiruvchi asos sifatida an’analar emas, balki innovatsiyalar chiqmoqda. Mutaxassis shunday yozadi: «agarda tarixning mazmuni dolzarb va bugungi kun uchun ahamiyatli bo‘lsa, u holda, o'tmish hozirgi zamonning ildizi sifatida endi yo‘q. Hozirgi davr o‘z-o‘zidan ishlab chiqarish, xususiy

1Справочно-энциклопедический портал Samgo net.

175

dekonstruksiya tarzida qurilmoqda. 0 ‘tmish reanimatsiyasi innovatsiya ko'rinishida sodir bo'lmoqda ...

0 ‘tmish qaytsa, faqatgina, yangilik ko‘rinishim olib takrorlanishi mumkin, eski, awalgi narsa-hodisalar yangilanib, novatsiya shaklini olibgina fuqarolik huquqiga ega bo‘lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan qaraganda, eng qadrli narsa bu - yangilikdir. Shuning uchun an’anaviy o‘tmish o'zining yangilik ekanini va o‘zida hozirgi davmi ko'rsatishga urinadi»1. Demak, innovatsiya, eng avvalo, o‘z davri nuqtai nazaridan asoslashni taqozo etadigan murakkab ijtimoiy-madaniy fenomendir.

Bundan tashqari, innovatsiya ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida o‘z mohiyatiga, nafaqat, zamonaviy madaniyatning barcha tendensiyalarini, balki u yangilikka yo‘nalgan fenomen sifatida madaniyatning kelajagini ham singdiradi. Bizning fikrimizcha, innovatsiyani yangi postindustrial rivojlanish bosqichi obyektivlashuvining ijtimoiy-madaniy modeli, deb ta’riflash zarur.