Mirzo ulug bek nomidagi

Qog'oz ixtirosi muallifi xitoyliklardir va bu tasodif emas, chunki ular bashqaruv qoidalariga qat’iy rioya qilganlar, talablami eslab qolish uchun ularni qayerdadir saqlash lozim bo‘lgan, shuning uchun Xitoyda dastlab yozish manbai sifatida bambuk taxtalaridan va ipakdan foydalanilgan. Biroq ipak nihoyatda qimmat bambuk esa og‘ir va katta bo‘lgan. Bitta bambuk taxtasiga o‘rtacha 30 ta ieroglif joylashgan. Shuni ta’kidlash joizki, xitoyliklar uzoq davr mobaynida ipak ishlab chiqarish texnologiyasini bilganlar. Qog‘oz esa ipakni qayta ishlash jarayonida ixtiro qilingan, ayollar ipakni qaynatganlar, so‘ngra uni yoyganlar, suvga cho‘ktirib yaxlit mato paydo bo'lguniga qadar ishqalaganlar, uni suvdan olib chiqqanda ipak-paxta paydo bo‘lgan. Suvda qolgan ipak izlari kurigach foydalanish mumkin bo‘lgan yupqa qog‘ozga aylangan. Bunday qog‘oz paxta qog'oz deb nomlanib u nihoyatda qimmat bo‘lgan. Shu bois, 105 yil Say Lui baliqchilaming to'ridan yangi qog‘oz turini yaratgan. Bu ixtiro nafaqat Xitoy, balki butun dunyo uchun muhim voqelik bo'ldi. Say Lui nomi insoniyat Urlxiga eng buyuk ixtirochi sifatida kiritildi. IV asrda ixtiro qilingan qog'oz bambuk taxtachalarini muomaladan butunlay chiqarib tashladi.

Porox-qurol. Poroxning ixtiro qilinishi va Yevropada tarqalishi insoniyat tarixidagi burilish bo ‘Idi. Biroq u Yevropada paydo boMguniga qadar Xitoyda ko‘p asrlik tarixga ega bo‘lgan. Poroxning muhim tarkibiy qismi selitradir. Xitoylik ba’zi ktoblarida tabiiy holda qor parchalari shaklida yer qatlamida joylashgan olov yoqar ekanlar, xitoyliklar selitra va ko‘mir qorishmasi yonishi natijasida paydo bo‘lgan gulxannl kuzatganlar. Selitraning xossalarini birinchi bo‘lib xitoylik tablb Tao Xuitsin tavsiflagan. Shu davrdan boshlab u ba’zi dorilaming tarkibiy qisml sifatida iahlatilgan. VII asrda xitoy alximiklardan biri Sui’ Si Myao simob va selitra aralashmasiga taxta kukunini qorishtirgan. Bu qorishma qizdirilganda birdan katta gulxan alangasi paydo bo'lgan. Shu darvdan boshlab Sui’ Si Myao poroxning birinchi namunasi muallifi sifatida e’tirof etilgan. Keyinchalik poroxning tarkibi ko‘mir selitra va

173

kaliyli selitra aralashmasidan iborat bo‘lgan va xitoyliklar undan harbiy maqsadlarda foydalana boshlaganlar.

0.