Mirzo ulug ’ bek nomidagi o ’ zbekiston milliy universiteti “ fizika

Kurs ishining dolzarbligi: 
Tabiiy yorug’lik haqida va 
uni qutblovchi 
qurulmalarning tuzilishi, ishlash prinsipi va uning fan taraqqiyotida tutgan o’rnini 
o’rganish. Ilmiy kitoblar va internet saytlaridan olingan ma’lumotlarni tahlil qilish.
Kurs ishining maqsad va vazifalari: 
Tabiiy yorug’
likdan qut
blangan yorug’lik 
hosil qilish, hossalarini tahlil qilish va qutblovchi qurilmalar bilan tanishish. 
Mavzuning 
ilmiy 
yangiligi: 
Yorug’likning 
elektromagnit 
tabiatin
i 
qutblanuvchanlik darajasini va xossalarini 
o’rganish. 
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: 
Kurs ishi kirish bo
‘limi, asosiy qism bo‘limi 5 ta 
paragraf va 25 ta rasmdan iborat, xulosa, foydalanilgan adabiyo
tlar ro‘yxatidan tashkil 
topgan.
4 

---

II.
 
Asosiy qism. 
a.
 
Qutblanish hodisasini o’rganish va uning tarixi.
 
Bilamizki 
qutblangan 
yoru’lik 
deganda 
eletr 
va 
magnit 
maydon 
kuchlanganliklarining vektorlari E va B lar ma’lum bir tartibda tartiblangan holatda 
tarqalishini tushunamiz.
Yorugʻlikning qutblanishi
 
atamasini fanga I. Nyuton kiritgan, 
uning tabiatini J. K. Maksvell yorugʻlikning elektromagnit naza
riyasida tushuntirib 
bergan. Fransuz fizigi E. Malyus Island shpati parchasi orqali Parijdagi Lyuksemburg 
saroyining botayotgan quyosh nurlaridan yaltirab turgan oynalarini kuzatib, 
kristallning maʼlum vaziyatda faqat bittagina tasvir koʻrinishini ajablanib payqadi. Shu 
va boshqa tajribalar asosida hamda I. Nyutonning yorugʻlikning korpuskulyar 
nazariyasiga tayanib, E. Malyus Quyosh yorugʻligida tartibsiz yoʻnalgan korpuskula 
(zarra) lar biror sirtdan qaytgandan yoki anizotrop kristalldan oʻtgandan keyin maʼlum 
yoʻnalishga ega boʻlib qoladi, deb faraz qildi. Bunday “
tartiblangan
”
yorugʻlikni u 
qutblangan yorugʻlik deb atadi. Yorugʻlik manbalaridan chiqqan yorugʻlik toʻlqinlari 
tartibsiz tarqaladi, yaʼni toʻlqinlar turli tekisliklarda tebranadi. Bunday toʻlqinli 
yorugʻlik tabiiy yorugʻlik deb ataladi. Tabiiy yorugʻlikdan farqli ravishda E va H 
vektorlarning oʻzaro perpendikulyar tashkil etuvchilari orasida doimiy fazalar farqi 
mavjud boʻlgan yorugʻlik qutblangan yorugʻlik deb ataladi. Yorugʻlik manbaining 
hamma elementar qis
mlaridan bir xil toʻlqinli yorugʻlik nurlari chiqsa, bunday 
yorugʻlikka toʻla qutblangan yorugʻlik deyiladi. Tabiiy yorugʻlik tarkibida chiziqli, 
5mplitud 
va doiraviy qutblangan yorugʻlik toʻlqinlari boʻladi. E ning uchi yoruglik 
nuriga tik tekislikda elli
ps chizsa, u holda yorugʻlik toʻlqinlari 
amplitudasi qutblangan 
yorugʻlik, aylana chizsa, doiraviy qutblangan yorugʻlik, E tekislikda doimiy yoʻnalishini 
saqlasa, bunday holatda chiziqli qutblangan yorugʻlik deb ataladi. Vakuumda 
yorugʻlikning tarqalishi uning qutblanganligiga bogʻliq boʻlmaydi. Agar yorugl
ik biror 
muhitda tarqalsa, yorugʻlikning yutilishi, tarqalish yoʻnalishi va tezligi uning 
qutblanganligiga bogʻliq boʻladi. Tabiiy yorugʻlikdan qutblangan yorugʻlik hosil qilish 
uchun qutblash asbobi (polyarizator)dan foydalaniladi. Yorugʻlikning qutblanis
hi 
moddalarning anizotropik xususiyatlarini oʻrganishga yordam beradi. Kristallooptikada 
kristallarning tuzilishi, mineralogiya va petrografiyada minerallar va togʻ jinslari 
qutblangan yorugʻlik yordamida oʻrganiladi