Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

uslublari
mavjud bo‘ladi, chunki adabiy til uslublar tizimidan tashkil topadi. Shunga ko‘ra
adabiy til tarixi uslublar tarixini qamrab oladi. Uslub - tilning tarixan tarkib topgan 
bir ko‘rinishi bo‘lib, o‘ziga xos tarkibi, birikish xususiyati va nutq vositalarini 
ko‘llash qonuniyatlari bilan ajralib turadi. Shu jihatdan dastlab funksional 
uslublarni ko‘rsatish mumkin. Bu uslublar tizimining xususiyati uning ishlatilish 
doirasi, bu uslublarining ijtimoiy ko‘llanilish sohalari bilan bog‘langan. Jumladan, 
hozirgi o‘zbek adabiy tilining publitsistik yoki professional-texnik uslublarida 
boshqa funksional uslublarda bo‘lganidek, til vositalarini tanlash va tartibga 
keltirish shu matnlarning mazmuni, mohiyati hamda ishlatilish soxasining o‘zi xos 
xususiyati bilan bog‘langan. Funksional uslublar bilan bir qatorda individual 
uslublar ham bor. Bu uslublar tizimining xususiyati shundan iboratki, unda muallif 
o‘z individual nuqtai nazari va didiga mos ravishda tilning sinonimik 
ifodavositalarini tanlab oladi. Individual uslublar asosan badiiy asarlar tilida 
qo‘llaniladi, unda qayta uslubiy bo‘yoq oladi, turli janrlarga va adabiy-badiiy 
yo‘nalishlarga xos uslublar bilan birga ishlatiladi. Bu, o‘z navbatida, badiiy 
asarlarda yozuvchi tili va yozuvchi uslubini varqlash zarurligini ham keltirib 
chiqaradi. Yozuvchi tomonidan adabiy til va jonli so‘zlashuv tilidan tanlab 

---

10 
olingan barcha til vositalari majmui yozuvchi tilini tashkil qiladi. Yozuvchi tilini 
o‘rganishda asosiy diqqat muallifning adabiy tildan nimalarni o‘z asari uchun 
tanlab olganligiga jalb qilinadi. Yozuvchi uslubi yoki yozish uslubi, muallif
tomonidan tanlab olingan til vositalarini ishlatish undan foydalanish usulidir. 
Yozuvchi uslubini o‘rganishda uning eng yaxshi individual ta’sirchan va obrazli 
ifodalar yaratishda tanlab olgan umumtil vositalaridan qanday foydalanishga 
ko‘proq diqqat qilinadi. Demak, yozuvchining uslubi uning dunyoqarashi, adabiy-
badiiy oqim, asarning mavzui, janri, g‘oyaviy yo‘nalishi va muallifning individual 
badiiy g‘oyasiga asoslagan yozish uslubidir. Shuni qayd qilish kerakki, adabiy til
tarixiga nisbatan til uslublari masalasi tarixiy rivojlanish nuqtai nazaridan qaralishi 
zarur. Chunki, til uslublari tarixiy kategoriyadir.
Adabiy til uslublari jamiyatning rivoji bilan turli xil bo‘lishi mumkin. 
Chunki fikrni ifoda etish jarayonida har bir asar nutq tuzilishining o‘ziga xosligi 
bilan farqlanadi. Adabiy til uslubi taraqqiyotini adabiy janrlar taraqqiyotidan 
ajralgan holda qaralmaydi. Til birliklari va ularning qo‘llanishi normalari asar
janri bilan mustahkam aloqadadir. Shuning uchun ham adabiy tilning
uslublarini klassifikatsiya qilganda, uning janr xususiyati hisobiga olinadi.
Janrlarga qarab adabiy tilning uslublarini quyidagi gruppalarga ajratish mumkin.
1. Adabiy-badiiy uslub. Nazmiy va nasriy asarlar uslubi. 
2. Ilmiy bayon uslubda. Bu fan sohalarining xususiyati bilan bog‘liq 
ravishda bir qancha guruhlarga (iqtisodiy fanlar uslubi. Tibbiy fanlar uslubi 
bo‘linadi). 
3. Ijtimoiy-publitsistik uslub, ya’ni ijtimoiy-siyosiy mavzularda yozilgan 
asarlar (maqolalar, ocherklar) uslubi; 
4. Ishlab chiqarish-texnik uslub. Bunga turli kasblar va texnikaga doir 
asarlar uslubi kiradi. 
5. Rasmiy xujjatlar, maxsus ish yuritish uslubi. Qonunlar, har xil buyruqlar 
farmonlar, ish yuritishi xujjatlarining uslubi. 
6. Adabiy tilning alohida slub turi sifatida yozishmalar, nomalar va xatlarga 
doir maktub uslubini ko‘rsatish mumkin. 

---

11 
Adabiy til tarixining turli davrlarida uning uslublari, ularning xizmat 
doiralari ham o‘zgarib turadi. Ammo barcha uslublar uchun o‘zbek adabiy tilining 
grammatik qurilish va keng iste’molda bo‘lgan «betaraf» so‘zlar umumiy bo‘lib 
qoladi. Adabiy til tarakqiyotining turli davrlarida uslublar o‘zgarib boradi. Adabiy 
til uslubi uchun umumiy bo‘lgan xususiyat tilning fonetik, grammatik va leksik 
unsurlaridan foydalana olishidir. Tilda shunday so‘zlar borki, ular adabiy tilning 
barcha uslublarida qatnasha oladi. Bu kabi so‘zlarni ilmiy adabiyotlarda stilistik 
neytral so‘zlar deb ham yuritiladi. Masalan, oq, suv, o‘tirmoq, bormoq. Bunday 
umumiylik leksikada chegaralangan bo‘lsa, fonetik va morfologiyada deyarli 
chegaralanmagan.
Til tarixini o‘rganishdagi muhim masalalardan biri