Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Ï unlisi 
lablanmagan, tor va orqa qator; 
i 
ham lablanmagan, tor, old qator. 
Bu ikki unli fonema hozirgi o‘zbek adabiy tili - singarmonizmsiz lahja va 
shevalarda 
ï 
ning oldinga siljishi natijasida konvergensiyaga uchragan, ya’ni bir 
fonema (
i
)ga aylangan. Ammo o‘zbek tilining singarmonizmli lahja va shevalari 
hamda boshqa turkiy tillarda o‘z holicha saqlangan. Masalan, qozoq, qirg‘iz va 
tatar tillari hamda o‘zbek tilining qipchoq shevalarida 
sïz
-(chiz-) fe’li bilan 
siz 
olmoshi bir-biridan 
ï va i 
fonemalari tufayli farqlanadi. 
O unlisi 
lablangan, keng va orqa qator; 
ö 
ham lablangan, keng, lekin old 
qator. Bu ikki fonema ham hozirgi o‘zbek adabiy tili hamda singarmonizmsiz lahja 
va shevalarda 
o 
ning oldinga siljishi natijasida konvergensiyaga uchragan, ya’ni bir 
fonema (
o
)ga aylangan. Ammo boshqa turkiy tillar, o‘zbek tilining singarmonizmli 
lahja va shevalarida 
o 
bilan 
ö 
ikki mustaqil fonemadir. Masalan, mazkur til hamda 
lahjalarda ot (olov yoki o‘simlik)dan öt (tana a’zosi yoki o‘tmak fe’li) 
o, ö 
unlilari 
yordamida farq qiladi. 
Qadimgi turkiy tilda quyidagi undoshlar amalda bo‘lgan: 
l, m, n, ŋ, r, b, g, d, 
z, ğ, y, p, t, s, š, k, q, č 
1. Jarangli: 
b, g, d, z, ğ 
2. Jarangsizlar: 
p, t, s, š, k, q, č 
3. Sonorlar: 
l, m, n, ŋ, r, y 
O‘rxun alifbosidagi ayrim harflar tovushlar birikmasini ifodalaydi: 
nt, nč, lt, 
mt
. 
Bu birikmalar jarangli va jarangsiz tovushlar birikmasidan iborat: bunday 
xususiyat uyg‘ur va arab alifbosida uchramaydi. Qadimgi turkiy tilda