Мирзо улуғбек номидаги

Канада Олий таълим тизимида ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишнинг назарий ва амалий жиҳатлари.

Канадада таълим ҳукуматнинг энг устувор йўналишларидан бири бўлиб, мамлакатда федерал, провинсия ва маҳаллий бошқарув томонидан таъминланадиган, молиялаштириладиган ва бошқариладиган давлат таълими тизими мавжуд. Халқ таълими ва олий таълим тизимининг юрисдикцияси, шунингдек унинг ўқув дастури ҳар бир вилоят томонидан мустақил назорат қилинади. Натижада, ҳар бир вилоятнинг таълим тизимида озгина тафовутлар мавжуд (кутилаётган дастурлар тури, минимал ва максимал ёш талаблари ва бошқалар), аммо ушбу тизимлардаги ўхшашликлар фарқлардан анча катта.

Канадада таълим одатда тўрт босқичга бўлинган: мактабгача ёшдаги таълим; бошланғич таълим; коллеж ва университет дастурлари ва касб-ҳунар / техник таълимни ўз ичига олган ўрта ва ўрта таълимдан кейинги олий маълумот.
Таълим даражаси бўйича, Канадаликларнинг 90 фоизи камида ўрта мактаб дипломига ва ҳар еттитадан биттаси бирон бир турдаги олий маълумотга эга. Мамлакатда ўрта мактаб битирувчиларининг дипломга эга бўлмаганларга нисбатан нисбати тез суръатлар билан ўзгариб бормоқда, бу қисман меҳнат бозорида одамларнинг ўрта ва кўп ҳолларда олий маълумотга эга бўлишини талаб қилади. Давлат таълим муассасларидан ташқари Канадада дунёвий ва диний асосда ташкил этилган минглаб хусусий олийгоҳлар мавжуд бўлиб, уларда ижтимоий-гуманитар фанлар ўзига хос ўрин тутади. Канада биринчи марта ташкил этилганида, барча вилоятларда дастлаб таълим тизимлари диний асосларга кўра бўлинган эди, аммо ҳозирги пайтда кўпчилик вилоятлар ушбу "жамоат-диний" тизимларни бекор қилингани ҳам айнан шу билан боғлиқ.
Ижтимоий фанлар, умуман олганда, одамлар, уларнинг маданияти ва атроф-муҳит билан иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий алоқаларини ўрганувчи ихтисослаштирилган ўқув ва илмий изланишлар йиғиндиси бўлиб, ижтимоий фанлар турли университетларда турли хил фанлар туркумига киритилган ва ушбу соҳаларда бир қатор фанлар ўртасида аниқ ажратиш мавжуд эмас. Умуман олганда, Канада университетларида ижтимоий фанларга AНТРОПОЛОГИЯ, ИҚТИСОДИЁТ, СИЁСИЙ ИЛМ, ПСИХОЛОГИЯ, СОЦИОЛОГИЯ ва баъзан криминология, география, ҳуқуқшнослик, ПСИХИAТРИЯ, ФИЛОСОФИЯ, ДИН ва тарих киради. Канада олий таълим тизимида замонавий ижтимоий фанларни ўқитишнинг бошланишини XVIII асрнинг маърифати билан боғлиқлигини кузатиш мумкин. Капиталистик жамиятнинг юксалиши ва унга алоқадор ҳодисалар ижтимоий тадқиқотларни илҳомлантирди. Францияда, физиократларнинг иши орқали, емпирик фан сифатида иқтисодиёт бошланди. Aхлоқий фалсафа замонавий социология, психология ва антропологиянинг асосларини яратиб, сезиларли ютуқларга эришди. XIX аср давомида ижтимоий фанлар ранг-баранглашди, аммо баъзи мутафаккирлар (Комте, Маркс) қарама-қарши йўналишда синтез қуришга ҳаракат қилишди.

ХХ аср ижтимоий фанларидаги тараққиётни қуйидаги бешта ўзгариш тавсифлайди. Биринчидан, назарий жиҳатдан юқори даражадаги эмпирик тестларни ишлаб чиқиш; иккинчидан, ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий кучларнинг ўзаро боғлиқлигини тан олиш; учинчидан, ижтимоий хулқ-атворни таҳлил қилиш учун муҳим бўлган психологиянинг бир нечта соҳаларининг юксалиши; тўртинчидан, ўқитиш усулларини такомиллаштириш; бешинчидан, ижтимоий фанларнинг жамият ҳаётига қўшилиши.

1950-йилларда "хулқ-атвор билимлари" атамаси одатда антропология, социология ва психологияга нисбатан кенг қўлланила бошланди. Илмий жараён услубини таъкидлашга уриниш сифатида хулқ-атвор фани ижтимоий фанларнинг тадқиқ этилиши, ёзиб олиниши ва изоҳланиши мумкин бўлган жиҳатларига қаратилган. Умуман олганда, ижтимоий фанлар тадқиқотчилари илмий изланиш натижалари билан бир қаторда изланиш олиб бориш усуллари билан ҳам шуғулланадилар. Инглиз иқтисодчиси Жон Майнард Кейнс, иқтисод ҳақида гапирганда, барча ижтимоий фанларни "бу таълимот ақл, идрок аппарати, фикрлаш услуби эмас, бу унинг эгасига тўғри хулосалар чиқаришга ёрдам берадиган усул" деб таърифлаган. Aммо, кўпгина табиий-илмий тадқиқотлардан фарқли ўлароқ, ижтимоий фанлар бўйича тадқиқотларнинг жуда оз қисми назорат қилинадиган лаборатория шароитида олиб борилади.