|
1.
AVTOTEBRANUVCHI MULTIVIBRATOR
Avtotebranuvchi multivibratorda tebranish jarayoni navbatdagi mos
kondensatorlarning energiya olishi energiya manbaidan va keyingi tranzistor
zanjiri orqali razriadlanishi natijasida sodir bo’ladi.
Oddiy simmetrik tranzistorli multivibratorda quydagi elementlardan yig’ilgan:
VT1 va VT2 tranzistorlar,
K
K
K
R
R
R
=
=
2
1
qarshilikli rezistorlar;
B
B
B
R
R
R
=
=
2
1
va
С
С
С
=
=
2
1
sigimli kondensatorlar;
Б
K
R
R
<<
(
3
.
1a-rasm
); tranzistorlar kalit
rejimida ishlaydi agar ulardan biri ochiq bo’lsa, bu vaqtda boshqasi yopiq va
aksincha bo’ladi.
a
)
R
B
1
R
B
2
R
К
1
R
К
2
С
1
С
2
VT
1
VT
2
+U
n
u
chiq
0
t
-U
n
u
С
1
U
пор
u
B
2
0
u
chiq
t
T
t
и
t
n
U
n
b
)
i
B
3.1-rasm a) simmetrik multivibrator b)vaqt diagrammasi
67
Multivibrator ikki kvazimuvozanat holatga ega: tranzistorlardan biri VT1
ochiq bo’lsin (to’yinish holatida), VT2 tranzistor esa yopiq (uzilish holatida).
Lekin, bu holat kvazimuvozanat turg’un emas, shuning uchun yopiq VT2 tranzistor
bazasidagi manfiy potensial
С
1
kondensator
R
B
2
rezistor orqali
razriadlanishida
U
п
ta’minot manbai musbat potensialga intiladi. Takidlab o’tamizki,
С
2
kondensator
R
К
2
rezistor orqali zaryadsizlangan VT1 tranzistor ochilish mamentiga bog’langan
С
1
kondensatorning
R
B
2
rezistor orali zaryadsizlanishidan tezroq kechadi. VT1
tranzistor ochiq holati
i
B
п
o'zgarmas tok bilan ta’minlanadi VT2 tranzistor baza
potensiali nolga yaqinlashgan momentida, kvazimuvozanat holat buziladi, VT2
yopiq tranzistor to’yinadi, ochiq VT1 yopiladi
va multivibrator yangi
kvazimuvozanat holatga o’tadi. Chiqishda deyarli to’g’riburchakli impulslar
u
chiq
shakillanadi,
2
/
≈
=
и
t
T
N
da (3.1b-rasm).
Hosil qilinayotgan impulslar amplitudasi kuchlanish manbai
U
п
ga teng
yaqinlashgan, simmetrik multivibrator tebranish davri
С
R
C
R
T
B
B
4
,
1
2
ln
2
≈
=
Nosimmetrik multivibratorda (sxema rezestivli va sig’imli parametrlari teng
bo’lmaganda) impuls davomiyligi
t
и
va tanaffus
t
n
,
VT1 va VT2 tranzistorlarning
yopiq holatlarini turlicha davomiyligi tufayli bir hil emas.
Multivibratorni operatsion kuchaytirgich asosida yig’ish mumkin. OK da
katta kuchaytirish koeffitsenti tufayli (
К
u
= 10
5
-10
6
) chiqish kuchlanishi kirishga
proporsional, juda kichik kirish signallarida (mili- va mikrovolt birliklarda). Aytib
o’tilganidek, katta kirish kuchlanishning
u
kir
signallarida ikki qiymatga ega bo’lishi
mumkin
−
+
chiq
chiq
U
va
U
(3.2a-rasm)
68
Farq
u
kir
−
u
ос
= 0 bo’lganda kirish kuchlanishi
u
kir
,
−
−
=
+
=
chiq
chiq
U
R
R
R
U
U
β
2
1
1
1
;
+
+
=
+
=
chiq
chiq
U
R
R
R
U
U
β
2
1
1
2
,
Bu yerda
u
oc
teskari bog’lanish kuchlanishi;
)
/(
2
1
1
R
R
R
+
=
β
teskari bog’lanish
koeffitsenti (3.2b,v-rasm).
Avtotebranuvchi multivibrator sxemasida
R
3
C
- zvenosi orqali ikkinchi teskari
bog’lanish hisobiga o’z operato’zini uyg’otish rejimi vujudga keladi (2b-rasm).
t
1
momentda (2b-rasm)
u
chiq
kuchlanish
+
−
вых
вых
U
U
dan
ga sakrab o’zgardi deb tasavvur
qilamiz,
C
kondensator
R
3
rezistor orqali
+
chiq
U
ta’siri ostida
R
3
rezistor orqali
o’tayotgan tok bilan qayta zaryadlanadi, kondensatordagi
u
C
kuchlanish
eksponensial qonun bo’yicha
+
chiq
U
ga intilib o’zgarmoqda.
u
C
kuchlanish
invertirlovchi kuchaytirgich
u
kir
kirish kuchlanishidir.
t
2
momentda u
U
2
qiymatga
yetganda, OK chiqish kuchlanishi
−
+
chiq
chiq
U
U
dan
ga sakrab o’zgaradi. Kondensator
−
chiq
U
ga intilib qayta zaryadlanishni boshlaydi, lekin
U
1
qiymatga yetib
t
3
momentda u OK ni chiqish kuchlanishini
+
chiq
U
invertirlashga majbur qiladi. Keyin
jarayon qaytariladi.
Ko’rilgan prinspga asoslangan generatorlar relaksatsion generatorlar deb
ataladi. bunday multivibrator tebranish davri
)
/
2
1
ln(
2
2
1
3
R
R
C
R
T
+
=
,
t
и
1
=
t
и
2
.
Bunday ko’rinishli tebranishni
meandr
deb ataladi.
R
3
R
1
u
kir
U
chiq
u
chiq
0
∞
О
K
R
2
u
chiq
С
u
kir
U
0
с
0
U
2
U
1
t
0
t
u
kir
T
t
u
1
t
u
2
t
1
t
2
t
3
U
chiq
+
U
chiq
a
)
b
)
3.2-rasm. a)
katta kirish kuchlanishning u
kir
signallarida ikki qiymat b)operatsion
kuchaytirgich asosida multivibrator v)vaqt diagrammasi
u
kir
v
)
69
2.
UCHBURCHAK SHAKILLI IMPULSLAR GENERATORI
.
Sxamada (3a-rasm) trigger kirish
u
kir
kuchlanishili
RC
- uchburchak impulslar
generatori OK1 da bajarilgan, OK2 da yig’ilgan integrator – invertirida olinadigan
u
chiq2
, kuchlanish xizmat qiladi.
3.3-rasm. a) uchburchak shakilli impulslar generatori, b) vaqr diagrammasi
Integrator ishlashiga tushuncha kiritamiz.
i
C
tok
C
kondensator orqali
kiruvchi
dt
du
C
i
chiq
C
2
−
=
ga teng, bu yerda
u
C
=
u
chiq
2,
shuning uchun A nuqta
potensiali (3a-rasm) nolga yaqin. Tok operatsion kuchaytirgichlar OK1 va OK2
bilan
R
u
i
chiq
C
/
=
.
R
u
dt
du
C
chiq
chiq
1
2
≈
−
tenglikning ikkala qismini 0 dan
t
gacha
integrallab va –
C
ga bo’lib, quydagini hosil qilamiz
∫
−
≈
−
t
chiq
chiq
chiq
dt
u
RC
u
u
0
0
2
1
Bu yerda,
t=0
da
u
chiq
–
generatordagi kuchlanish.
t
1
vaqt momentida (3.3b-rasm) triggerdan OK2 kirishga kuchlanish
+
вых
U
berilgan bo’lsin. Shunda
const
U
вых
=
+
(o’zgarmas qiymatdan integral esa
t
vaqtga
proporsional), unda
u
chiq
2
kuchlanish to’g’ri chiziqda
t
2
momentda
U
2
qiymatga
yetmaguncha o’zgaradi, bunda trigger ulanadi va integrator kirishga
.
−
вых
U
kuchlanish beriladi.
t
2
momentdan kondensator qayta zaryadlanishni boshlaydi va
+
u
chiq
1
0
∞
О
K1
∞
О
K2
u
chiq
2
u
chiq
1
R
2
C
A
R
i
C
R
1
0
U
1
U
2
t
t
u
chiq
2
T
t
1
t
2
t
3
U
chiq
U
chiq
t
1
t
2
t
3
a
)
b
)
-
70
unda kuchlanish
t
3
momentgacha chiziqli o’sib boradi, undan keyin jarayon
qaytariladi.
Uchburchakli kuchlanish amplitudasi trigger ulanish kuchlanishi bilan
aniqlanadi va
2
1
1
/
R
R
U
chiq
⋅
ga teng. Tebranish davri
2
1
/
4
R
RCR
T
=
.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
