Mirzakulov Bahodir Abdullaevich

3.

 

KUTUVCHI MULTIVIBRATOR 

Kutuvchi multivibrator monostabil impuls generatorlar turkumiga kiradi va 

bitta uzoq davom etuvchi turg’un va bitta kvaziturg’un muvozanat holatlariga ega. 

Kutuvchi multivibrator yoki birvibratorning eng oddiy sxemasi 3.4-rasmda 

keltirilgan. 

 

3.4-rasm. Kutuvchi multivibrator yoki birvibrator 

 

Sxemaning boshlang’ich holatida tranzistor T

1

  +E

b

  siljitish manbai 

yordamida berk holatda, tranzistor T

2

 - ochiq va to’yingan. Bunda S

1

 kondensatori 

+E

k

  -  T

2 

tranzistorning emitter o’tishi -  S

1

  -  R

k1

  -  (-E

k

) konturi bo’yicha 

zaryadlanishga imkoniyati bor. 

Impuls hosil qilish uchun sxemani turg’un holatdan chiqarish kerak. SHu 

maqsad bilan T

1

 tranzistor bazasiga S

b

 bo’luvchi kondensator orqali manfiy ishga 

tushuruvchi impuls beriladi. Natijada ko’chkisimon jarayon rivojlanadi va u 

sxemani to’ntarilishiga olib keladi: T

1

 tranzistor ochiladi, T

2

 - esa berkiladi. 

R

б2

 

---

71 

 

Endi S

1

  kondensatori (ochilgan T

1

  tranzistori orqali) T

2

  tranzistorning 

kirishiga ulangan bo’lib qoladi va uni berk xolatda ushlab turadi. S

1

 kondensatori 

+E

k

 - T

1

 - S

1

 - R

b2

 - (-E

k

) konturi bo’yicha razryadlangani sari T

2

 tranzistorining 

baza potentsiali nolgacha kamayadi va u ochiladi. SHu lahzadan yangi 

ko’chkisimon jarayon boshlanadi va uning natijasida tranzistor T

1

  berkiladi, 

tranzistor T

2

 esa to’yinadi. 

S

1

 kondensatori zaryadlanib bo’lganidan keyin sxema boshlang’ich turg’un 

holatga qaytadi. 

T

2

 tranzistorning kollektor yuklamasida to’gri burchakli impuls shakllanadi. 

Bu impulsning davomiyligi t

u

 T

2

 tranzistorni berk xolati bilan aniqlanadi. 

t

u

 

≈

 0.7 S

1

R

b2

  

Turg’un holatni ta`minlash uchun T

1

 tranzistorni berkitish kerak, ya`ni  

E

b

 

≥

 I

ko max

 

⋅

R

b1 

bo’lishi kerak. 

Bu erda I

ko max

 - maksimal temperatura uchun kollektorning issiqlik toki. 

 

Impulsni generatsiyalash vaqtida T

1

 tranzistor to’yinishi kerak. Bunda uning 

baza va kollektor toklari quyidagicha bo’ladi. 

б

б

2

К

к

1

Т

б

R

Е

R

R

Е

I

−

+

=

;    

1

к

к

1

Т

к

R

Е

I

=

 

Keltirilgan bog’lanishlarni inobatga olganda to’yinish sharti 

S

I

I

бн

кт

β

=

 

Demak: 

S

R

Е

R

R

Е

R

Е

1

б

б

2

к

к

1

к

к

β

⋅













−

+

=

; 

bu erda 

β

 - tranzistorning baza tokini uzatish koeffitsenti. S - tranzistorni to’yinish 

koeffitsenti. 

Bundan 

---

72 

 

β

−

⋅

β

⋅

⋅

⋅

⋅

β

=

2

к

1

к

к

1

б

к

1

б

1

к

к

R

R

E

R

S

Е

R

R

E

R

 

Sxemaning afzalliklari E

k

  ta`minlash manbai kuchlanishini to’liqroq 

ishlatilishi va kichik tiklanish vaqtidan iborat. Sxemaning kamchiligi qarama - 

qarshi qutbli ikkita ta`minlash manba - E

k

 va +E

b

 larning zarurligi. 

Hozirgi vaqtda kutuvchi multivibrator sxemasini yaratish uchun asosan 

integral amaliy kuchaytirgichlar qo’llaniladi.