Mirsaid Aripov, Nurillo Otaxanov

15.1. Hatoliklar klassifikatsiyasi

Dasturda mavjud bo`lishi mumkin bo`lgan hatoliklarni uchta guruhga bo`lish mumkin: sintaktik, bajarish vaqtidagi xamda algoritmik hatoliklar.

Sintaktik hatoliklar (kompilyatsiya vaqtidagi hatoliklar- Compile-time error) eng oson bartaraf qilinadigan hatolik bo’lib, kompilyator tomonidan aniqlanadi. Kompilyatsiya jarayonida dastur matnini Delphi tilida qabul qilingan qonun-qoidalarga muvofiq yozilganligini tekshiriladi. Tekshirish davomida kompilyator hatoliklar mavjudligini "sezib" qolsa, foydalanuvchiga bu haqida axborot beradi. Dasturchi esa dastur matniga zarur o`zgarishlarni kiritadi. Algoritmik hatoliklar ham osongina aniqlash va bartaraf qilish mumkin. Bunday hatoliklar dasturni testdan o`tkazish jarayonida aniqlanadi.

Bajarish vaqtidagi hatoliklar (yo`qotish - exception) dastur ishlayot-ganda yuzaga kelishi mumkin. Bu xolda dastur o`z ishini to`xtatadi va maxsus oynasiga yo`l qo`yilgan hatolik haqidagi axborotni chiqaradi. 14.1-rasmda mavjud bo`lmagan faylni ochishga urinish haqidagi axborot berilgan. Bunday hatoliklarni bartaraf etish uchun dasturchi dastur ishini to`xtatishi (Run→Program Reset tugmalari yordamida) yoki har bir buyruq natijasini kuzatgan holda, dasturning bajarilishini qadam-baqadam davom ettirishi (Run→Step tugmalari yordamida) mumkin.

14.1-rasm. Dasturni Delphi dan ishga tushirilgandagi hatolikka misol

Agar dastur Windows dan ishga tushirilgan bo`lsa, hatoliklar yuzaga kelganda ekranda hatolik haqida axborot paydo bo`ladi, ammo unda hatolik tipi ko`rsatilmaydi ( 14.2-rasm). OK tugmasi bosilgandan keyin, agar iloji bo`lsa hatolik mavjud bo`lgan dastur o`z ishini davom ettiradi.

Algoritmik hatoliklar bilan ishlash bir oz murakkabroq. Odatda algoritmik hatosi bo`lgan dastur kompilyatsiya qilinganda, hech qanday muammo yuzaga kelmaydi. Odatda bunday dasturlar “o`zini yaxshi tutadi”

14.2. Dastur Windows dan ishga tushirilgandagi hatolikka misol

ammo uning natijalari tahlil qilinganda, noto`g’ri ishlayotganligi ma`lum bo`ladi. Algoritmik hatosi bo`lgan dastur ishini yaxshilash uchun algoritmni chuqur tahlil qilish lozim.