Минтақавий молиянинг моҳияти ва роли

Минтақавий бюджетлар минтақавий ҳокимиятларнинг асосий молиявий базаси ҳисобланади. Минтақавий бюджетлар давлат ишлаб чиқаришининг якуний натижаларини аҳолига етказишнинг асосий каналларидан биридир. Минтақавий бюджетлар орқали халқ истеъмоли фондлари алоҳида маъмурий-ҳудудий бирликлар ва ижтимоий гуруҳлар ўртасида тақсимланади. Бундан ташқари, ушбу бюджетлардан маълум даражада
саноат тармоқларини, масалан, коммунал хизматларни ривожлантириш ҳам молиялаштирилади. Минтақавий бюджетларнинг иқтисодий моҳияти уларнинг мақсадларида намоён бўлади. Улар қуйидаги муҳим функцияларни бажарадилар:
* вилоят ҳокимлигини молиявий қўллаб-қувватлаш вазифасини бажарувчи пул маблағларини шакллантириш;
* ушбу фондларнинг миллий иқтисодиёт тармоқлари ўртасида тақсимланиши ва улардан фойдаланиш ва бошқалар.
Миллий иқтисодий ва ижтимоий вазифаларни амалга оширишда ҳудудий бюджетлар ҳам муҳим аҳамиятга ега. Биринчидан, жамият инфратузилмасини сақлаш ва ривожлантириш учун давлат маблағларини тақсимлашда. Минтақавий бюджетларнинг даромадлари ва харажатлари таркибини кўриб чиқамиз. Минтақавий бюджет даромадлари доимий ва тартибга солувчи манбалардан олинади.
Минтақавий бюджетларнинг асосий тартибга солувчи даромадларига қўшилган қиймат солиғи, акциз солиғи ва даромад солиғидан ажратмалар киради. Норматив даромадларни ажратиш стандартлари минтақавий бюджет харажатларининг умумий миқдори ва белгиланган даромад миқдорига қараб юқори минтақавий ҳокимият органлари томонидан тасдиқланади.
Келинг, минтақавий бюджет харажатларининг хусусиятларига ўтамиз. Шуни таъкидлаш керакки, минтақавий бюджетларнинг айрим турлари харажатлари таркиби бир хил емас ва маҳаллий иқтисодиёт ҳажмига ва унинг турли даражадаги минтақавий органларга бўйсунишига боғлиқ. Ҳозирги вақтда молиявий ресурслардан фойдаланишнинг асосий йўналишларидан бири келажакда ўз даромадларини олиш учун асос сифатида маҳаллий ишлаб чиқариш базасини молиялаштириш бўлиши керак.
Soliq stavkasi — soliq obʼyektining muayyan birligiga nisbatan undiriladigan soliq miqdori; pul summasi hisobida undiriladi. Mac, ish haqi yoki foydaning pulda hisoblangan miqdori, yerning ga hisobidagi sathiga nisbatan hisoblangan soliq. Soliq stavkasi qonun yoʻli bilan turli usulda belgilanadi: qatʼiy yoki proporsional belgilangan stavkalar — soliq obʼyekti miqdoriga nisbatan oʻzgarmaydigan bir xil ulushda undiriladi. Mac, Oʻzbekistonda korxonalar molmulkidan undiriladigan soliq 4% qilib belgilangan, ushbu Soliq stavkasi obʼyekt qiymati (molmulk qiymati)ning maʼlum ulushiga teng (4%) boʻladi; progressiv soliq stavkasi — soliq obʼyekti miqdoriga qarab ortib boruvchi stavkalar. Oʻzbekistonda soliq qonunchiligiga koʻra eng kam ish haqining 5 barobariga teng qismiga 13%, undan 10 marta oshgan qismiga 21% Soliq stavkasi belgilangan va daromad miqdorining ortib borishi bilan Soliq stavkasi ham oshib boradi (2004, 1 yanvar). Regressiv soliq stavkasi — daromadlarning oʻsishi bilan stavkalar miqdori kamayib boradi. Jahon mamlakatlari amaliyotida kamdankam, asosan, qazib oluvchi tarmoklarda qoʻllanadi. Nolli soliq stavkasi — eksportga moʻljallangan tovarlar i.ch.ni ragʻbatlantirishda qoʻllaniladi. Mac, toʻlangan qoʻshilgan qiymat soligʻi summasi boshqa tovarlar tushumi boʻyicha olinadigan qoʻshilgan qiymat soligʻi summasidan chegirib kamaytiriladi. Bunday Soliq stavkasini qoʻllash iqtisodiyotning rivojlanishiga ijobiy taʼsir etadi