Минтақалар табиий-ресурс салоҳияти ва уларнинг ҳудудий тараққиётда тутган ўрни

5. O’zbekiston Respublikasi mineral resurslarining xozirgi holati
O’zbekistonda Mendeleyev davriy jadvalining deyarli barcha elementlari topilgan. Hozirga respublikada 2900 dan ortiq foydali qazilma konlari va ular namoyon bo’lgan istiqbolli joylar, 100 xilga yaqin mineral-xomashyo qidirib chamalangan, shundan taxminan 65 turidan hozirdayoq sanoatda va qishloq xo’jaligida foydalanilmoqda. 1000 taga yaqin kon, shu jumladan 168 ta neft, gaz va kondesat koni, 51 ta qimmatbaho metallar koni, 41 ta rangli, nodir va radioaktiv metallar koni, 3 ta ko’mir koni, 22 ta kon - ma’dan, 14 ta kon - kimyoviy va 24 ta yarqirama tosh xomashyosi koni, 522 ta turli maqsadda foydalaniladigan qurilish materiallari va 151 ta chuchuk va mineral yerosti suvlari konlari qidirib chamalangan. Hozircha ularning 45 %i foydalanishga jalb qilingan.
Respublikamizning umumiy mineral-xomashyo salohiyati taxminan 3,5 trillion dollarni tashkil qiladi. Ishlatish uchun tayyorlab qo’yilgan foydali qazilmalar zaxiralari 1025 mlrd. AQSH dollariga baholanmoqda. SHuni qayd qilish kerakki, respublikada nisbatan qisqa muddat ichida 200 mlrd. dollar miqdorida xomashyo qazib olindi.
Tayyorlab qo’yilgan zaxiralar negizida respublikada 535 ta kon, shaxta, karer, neft-gaz konlari, 420 ta suv olish joylari, balneologik shifoxonalar, shifobaxsh suvlarni quyish shoxobchalari ishlab turibdi. O’zlashtirishga tayyorlab qo’yilgan mineral-xomashyo zaxiralari nafaqat ishlab turgan kon qazib chiqarish majmualarning uzoq muddatli istiqbolini ta’minlaydi, balki ularning quvvatini oshirish, eng muhim foydali qazilmalar (oltin, uran, mis, qo’rg’oshin, rux, kumush, litiy, fosforitlar, kaliy tuzlari, flyuorit, kvarts-dala-shpat, agrokimyoviy ma’danlar va boshqalar) qazib olishni qaytadan tashkil etish imkonini ham beradi. Har yili respublika konlaridan taxminan 5,5 mlrd. dollar miqdorda foydali qazilmalar olinmoqda va ular o’rniga 6-7 mlrd. dollarlik yangi zaxiralar qo’shilmoqda.

6. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish muammolari
Bir qator foydali qazilmalar, chunonchi, oltin, uran, mis, tabiiy gaz, volfram, kaliy to’zlari, fosforit, kaolin bo’yicha O’zbekiston tasdiqlangan zaxiralar va istiqbolli rudalar jihatidan dunyoda yetakchi o’rinlarni egallaydi. Ma’lumki, inqiroz sharoitida mineral-xomashyo resurslari ham ichki, ham tashqi bozorning iste’mol obekti hisoblanadi. SHu tufayli, tog’-kon sanoati ishlab chiqarayotgan mahsulotlar milliy iqtisodiyotni quyidagi muammolarini yechishga yo’naltirilgan bo’lishi lozim:
• xalq xo’jaligi talabini an’anaviy turdagi mineral-xomashyolar bilan to’liq ta’minlash;• tashqaridan kirib kelayotgan mineral-xomashyolar o’rnini to’ldirish;
• milliy xo’jalikning yangi sohalarini xomashyo bilan ta’minlash;
• ekologik vaziyatni (kimyoviy o’g’itlarni tabiiy o’g’itlarga almashtirish) va sanitar-gigiyenik vaziyatni (yod, brom, shifobaxsh minerallar) yaxshilanishini tashkil etish;
• tashqi bozorni o’zlashtirish va ijobiy savdo balansini tashkil etish.
SHulardan kelib chiqib, jahon-moliyaviy iqtisodiy inqirozi sharoitida mamlakat mineral-xomashyo bazasini mustahkamlashda ulardan samarali va oqilona foydalanilishi lozim.

Tayanch so’z va iboralar
Mineral homashyo resurslari tushunchasi. Mineral homashyo resurslarining iqtisodiy ahamiyati. Mineral xom ashyo resurslarini xududiy joylashuvi, ularni iqtisodiyotda tutgan o’rni.