Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан

Yuklamaning chastota va kuchlanish bo’yicha

rostlash effekti
Elektr sistemasida kuchlanish va chastota o’zgarganda yuklama iste’mol qilayotgan aktiv va reaktiv quvvat o’zgaradi.

Sistema tugunlarida kuchlanish bo’yicha holatning o’zgarishi aktiv va reaktiv quvvat oqimlarining o’zgarishi hamda elektr sistemasi elementlaridagi isroflar bilan bog’liq. Oqimlar turlicha bo’lganligi uchun elektr sistemasi tugunlarida kuchlanish darajalari ham bir-biridan farq qiladi.

Kuchlanishning o’zgarishi reaktiv quvvat balansi bilan bog’liq bo’lib, uning manbalari bo’lib sinxron generatorlar, turlicha tuzilishdagi reaktiv quvvat kompensatorlari, sinxron motorlar, yuklama tugunlarida va elektr uzatish liniyalari bo’ylab o’rnatiluvchi reaktiv quvvatning statik manbalari va x.k.lar hisoblanadi.

Chastotaning o’zgarishi elektr sistemasida aktiv quvvat balansining buzilishi bilan bog’liqdir. Bu balans sistemaga ulangan iste’molchilarning aktiv yuklamasi va elektr stansiyalarida ishlab chiqariluvchi umumiy aktiv quvvat mos bo’lmagan holatlarda buziladi. Bunda chastotaning o’zgarishi butun elektr sistemasida bir vaqtda va bir xilda yuz beradi. Tezlik rostlagichlarining ta’siri natijasida aktiv quvvat ishlab chiqarish va iste’mol qilish o’rtasida yangi muvozanat (balans) yuzaga keladi.

Qayd etish kerak, chastotaning yangi qiymati dastlabkisidan farq qilsa, masalan kam bo’lsa, u kuchlanishning ham kamayishiga olib keladi, chunki sistemada reaktiv quvvat iste’moli o’sha boshlaydi.

Holat o’zgarganda, masalan, kuchlanish U yoki chastota f pasayganda ayrim iste’molchilarda iste’mol qilinayotgan quvvat ortadi, boshqalarida aksincha kamayadi.

Kuchlanish U yoki chastota f o’zgarganda yuklama iste’mol qilayotgan quvvatning o’zgarishi yuklamaning mos kuchlanish va chastota bo’yicha rostlovchi effekti deb ataladi va matematik ravishda quyidagi ko’rinishda ifodalanadi:

(14.11)

Bu erda dP/dU, dP/df, dQ/dU, dQ/df – kuchlanish va chastota bo’yicha rostlovchi effektlar bo’lib, ular holat parametrlarini o’zgarishiga yuklamaning reaksiyasini xarakterlaydi (bu erda xosilalar faqat bitta parametr uchun boshqalari o’zgarmas bo’lgan holat uchun aniqlangan).

Bundan so’ng deb hisoblaymiz. Bu erda П - holat parametri.

Xosilaning qiymati qanchalik katta bo’lsa, kuchlanish yoki chastota o’zgarganda yuklama iste’mol qilayotgan quvvat shuncha keskin o’zgaradi.

Agar U yoki f pasayganda P va Q ning iste’moli kamaysa, bunda rostlovchi effekt musbat, aks holda manfiy deb yuritiladi.
Sinov savollari

1. Iste’molchining statik xarakteristikasini tushuntirib bering.

2. Iste’molchining dinamik xarakteristikasini tushuntirib bering.

3. Yoritish yuklama uchun statik xarakteristikasini qurib bering.

4. Asinxron dvigatelning elektr magnit aylantiruvchi momenti xarakteristikasini qurib bering.

5. Dvigatel iste’mol qiladigan aktiv quvvat formulasini yozib bering.

6. Mashina shinalarida kuchlanish o’zgarganda motorning aylantiruvchi momenti o’zgarishi xarakteristikasini qurib bering.

7. Yuklama rostlash effektini tushuntirib bering.

8. Asinxron motorning kritik sirpanishi va kuchlanishini aniqlash uchun xarakteristikani qurib bering.