Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Интеллект ва креативликнинг ўзаро алоқаси

Д.Векслер, Г.Айзенк, Л.Термен, Р.Стенберг ва бошқалар интеллект ва креативликни олий даражадаги инсоний қобилиятларнинг бирлиги деб билишади. Интеллект кретивликнинг юқори босқичидир . Бу дегани нафақат улар бирликда, балки ижодкорлик интеллектнинг ҳосиласидир. Юқори даражадаги инттеллект- юқори даражадаги қобилиятнинг асосиси ҳисобланади. Қуйи интеллект- қуйи даражадаги интеллектни юзага келтиради. Ганс Айзенк креативликни қобилиятнинг ўзига хос кўриниши деб ҳисоблаган. Креативлик интеллектнинг юқори бўлиши билан белгиланган. Интеллект бу инсон ва ҳайвонларни янги муҳитга мослашиши ҳисобланади. В.Штерни, Ж.Пиаже, Д.Векслер ва бошқа авторлар ҳам нтеллектни инсонларни янги ҳаётий шароитларга мослашаштирувчи умумий қобилият сифатида қарашган. Улар ўз тадқиқотларида америкалик минглаб мактаб ўқувчиларини логитюд методи орқали тадқиқ этишган. Тадқиқот жараёнида , дастлаб уларни IQ (интеллект коэфиценти) аниқлаб олинди. Ўқувчиларни IQ коэффицентига қараб груҳларга ажратилдилар ва 30, 40 , 50,60 йил оралиғида кузатишган. Йиллар давомида интеллект коэффиценти юқори бўлган синалувчилар ҳаётда, фаолиятда юқори кўрсаткичларни кўрсатишган. IQ коэффиценти пастроқ бўлган синалувчилар улардан фарқли ўлароқ 30 марта кам ютуқларга эришишган. Лекин интеллект ва креативликнинг бир бирига боғлиқ эмаслигини бошқа тадқиқотларда тадқиқ этилган. Креативлик- бу инсонни ҳаётга мослашиши эмас, балки уни ўзгартиришидир. Креативликнинг асосий омили бу инсоннинг дезадаптацияси, яъни уни атроф олам ва ижтимоий муҳитга мослаша олмаслигида деб қаралан назариялар ҳам мавжуд. Баъзи олимлар шахснинг креативлик хусусиятини ташқи олам ва инсонллардан ёлғизланиш дея таъриф беришган. Айнан реал оламга нисбатан дезадаптацияси мавжуд бўлган, мослаша олмаган инсон ўзидаги ёлғизликни енгиб ўтиш учун ижод қилиш ва янгилик яратишни бошлар экан. А.Адлернинг фикрича, инсондаги креативлик ўзида мавжуд бўлган нотўлиқлик комплексини тўлдириш воситаси деб билган. Эмпирик тадқиқотларда кўрсатилишича, ижодкор қобилиятли болалар шахсий ва эмоционал соҳада жиддий муаммоларга дуч келишади. Тадқиқотларда бундай болаларнинг мактабда эришаётган натижалари уларнинг имкониятларидан паст чиқанини кузатишимиз мумкин. Креативлик ва интеллектни қарама-қарши қўйган олимлардан яна бири Дж. Гилворд бўлиб, у ўз назариясини икки хил тафаккур асосида қуради. Яъни конвергент ва дивергент тафаккур. Конвергент тафаккур масалани ечишда мавжуд барча воситаларни таҳлил қилиб, улардан ягона мақбулини танлашдир. Конвергент тафаккур интеллект асосида қурилади. Дивергент тафаккур- масалани ечишнинг турли вариантларини яратишдан иборат тафаккур туридир. Дивергент тафаккур- креативлик асосида қурилади.