Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Идрокнинг асосий хоссалари ва турлари.

Идрокнинг асосий хоссаларига предметлилик, яхлитлик, структуравийлик, константлик, англанганлик, апперцепция, фаоллик киради. Идрокнинг предметлилиги – бу реал олам жисм ва ҳодисаларини бир-бири билан боғланмаган сезгилар тўплами кўринишида эмас, алоҳида жисмлар шаклида акс эттириш қобилияти. Предметлилик идрокнинг туғма хоссаси эмас. Бу хоссанинг пайдо бўлиши ва такомиллаштирилиши бола ҳаётининг биринчи йилидан бошлаб, онтогенез жараёнида содир бўлади. И.М.Сеченов фикрига кўра, предметлилик боланинг жисм билан алоқасини таъминлайдиган ҳаракатлар асосида шаклланади. Идрок предметлилигини таъминлашда ҳаракатларнинг ўрни ҳақида гап кетганида, идрокнинг моторли таркибий қисми ҳақида сўз юритишимиз лозим, моторли таркибий қисмга жисмни пайпаслаётган қўл ҳаракати; кўриниб турган шаклни кузатиб чиқаётган кўз ҳаракатлари; товуш чиқараётган ҳиқилдоқ ҳаракатлари ва ҳ.к.лар киради. Кўзлар ва қўллар ҳаракатида умумийлик мавжудлигини таъкидлаш лозим. Кўзлар, қўллар каби сурат ва жисм шаклларини «пайпаслагандек» кетма-кет кузатиб чиқади. Кўзлар ҳаракати турли-туман бўлиб, кўпчилик вазифаларни бажаради. Кўриш идрокида кўзларнинг микро- ва макроҳаракатлари алоҳида ўрин тутади. Агар одам ҳаракатсиз жисмнинг қандайдир нуқтасига тикилиб турса, у ҳолда унда субъектив равишда бу нуқтани ҳаракатсиз нигоҳи билан қайд этаётганидек тасаввур пайдо бўлади. Ҳақиқатда эса кўриш идроки инсон учун ихтиёрсиз ва сезиларсиз микроҳаракатлар билан биргаликда кечади. Шундай қилиб, жисмни идрок қилиш имконияти идрок жараёнида моторли таркибий қисмнинг иштироки билан белгиланган.