Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Идрокда предмет ва фон,

яхлит ва хусусий ўзаро муносабатлар

Атроф-олам жисмлари бирдай идрок этилмайди. Бир хиллари яққол, «олдинги қаторга» сурилган ҳолатда, бошқалари «орқага ўтиб кетган» ҳолда, тушунарсиз ҳолатда намоён бўлади. Бунга мувофиқ равишда идрок жисми, ёки объекти, ва бизга, бир вақтнинг ўзида ўз таъсирини ўтказувчи, лекин орқа планга ўтиб кетган бошқа жисмлардан иборат бўлган фон ажратилади. Масалан, китоб жавонидан бирор китобни оладиган бўлсак, биз бошқа кўпгина китобларни идрок этамиз, лекин идрок предмети, объекти бўлиб, бизга айни дамда зарур ва биз излаётган китоб ҳисобланади. Дастлаб фигура (жисм) ва фон ўртасидаги фарқ тасвирий санъатда юзага келган. Психологияда ушбу муаммо мустақил муаммо сифатида даниялик психолог Э. Рубин томонидан кўриб чиқилган эди. Якка ҳолатдаги, олдинга чиққан, эътиборни ўзига қаратувчи ҳодисавий майдон қисмига фигура, уни ўраб турувчиларнинг барчаси эса фон деб айтилади. Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, жисм ва фоннинг нисбати – бу динамик нисбат. Айни вақтда фонга тегишли бўлганлар маълум вақтдан сўнг жисмга, ва, аксинча, жисм фонга айланиши мумкин. Бунга исбот сифатида расмдаги иккиланган тасвирларни келтириш мумкин. Жисмни фондан ажратиб олиш, авваламбор, улар ўртасидаги фарқнинг даражасига боғлиқ бўлади. Жисм ва фон бир-биридан қанчалик кўп фарқ қилса, жисм фондан шунчалик осон ажралади. Худди шундай, фон ва жисм ўртасидаги ранглар, айниқса, бир-биридан кескин фарқ қилувчи ранглар бўйича тафовут муҳим аҳамиятга эга. Масалан, синф тахтасида бўр билан ёзилган сўз яққол кўринади, ўқитувчи томонидан ўқувчи дафтарида у ёзадиган сиёҳ билан тузатилган хато эса умуман сезилмаслиги мумкин. Агар жисм ўхшаш жисмлар қуршовида бўлса, уни ажратиб олиш қийинчилик туғдиради. Агар дарё бошқа дарёларнинг оқимлари билан ўралган бўлса, харита бўйича унинг оқимини кузатиб бўлмайди.