Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан ўзбекистон республикаси

1-расм. Эгилувчан боғламли уч қатламли намуна девор панеллари конструкциялари 
Боғланишлар эгилишга ишлайди. Эгилувчи моментларнинг эпюраси боғланишларнинг 
узунлиги бўйича уларни бетонга киритилган жойларда букувчи моментларнинг максимал 
қийматида чизиқли бўлади: 

---

164 
,
2
y
св
T
M



(1) 
бу ерда: 

св
T
боғланишга тўғри келадиган силжитувчи куч; 

y

иситкичнинг 
қалинлиги. 
Бунда боғланишлардаги максимал қуйидагига тенг: 
3
196
.
0
)
3
098
.
0
(
2
d
y
св
T
d
y
св
T
W
M







(2) 
бу ерда: d – боғланишнинг диаметри кўпроқ кучлантирилган қирралари эришган 
оқувчанлик чегарасига мос келувчи сурувчи куч 
)
(
T

қуйидагини ташкил этади: 






3
196
.
0
d
T
T
(3) 
Қатламларнинг ўзаро силжиш катталиги эгилувчан боғланишларнинг букилиши ва 
бетоннинг ямалган жойларидаги қатламининг эзилиши билан белгиланади. Аввал бетонга 
мустаҳкам ишлов берилган деб фараз қилиб, эгилувчан боғланишланинг букилиши натижасида 
пайдо бўлган қатламларнинг ўзаро силжишни топамиз. 
Боғланишлар диаметрининг узунлигига нисбати жуда кичик миқдорда эканини ҳисобга 
олиб, букилишдан эгилиб қолиш билан бирга кўндаланг кучлар натижасида вужудга келган 
эгилишларни материаллар қаршилигининг маълум формулалари бўйича ҳисобга оламиз, улар 
қараб чиқилаѐтган ҳол учун қуйидаги кўринишга эга: 
,
2
12
2
25
1
12
3
9
10
12
3



















y
d
EI
y
T
F
G
y
T
EI
y
T
f
m
f
f





(4) 
бу ерда: G – силжиш модули. 
Эгилувчи боғланишларнинг диаметри 1 см ва иситкичнинг қалинлиги 5 см бўлганда 
силжишлар кўндаланг кучлар ҳисобига 8.3 % ортади, иситкичнинг қалинлиги 10 см бўлганда 
эса 2,1 % ортади. ―Юкланиш-қовушоқлик‖ пропорционал боғланиш участкасида 
қатламларнинг ўзаро сурилишининг ўлчанган катталиклари барча синалган намуналар учун 
юқорида келтирилган формула бўйича ҳисоблаб топилган қийматдан анча (2-4 марта) ортиқ 
чиқди. Бунда тажрибадаги ва назарий катталиклар орасидаги энг катта фарқ боғланишларининг 
узунлиги қисқароқ бўлган намуналарда ўринли бўлди.
Назарий ҳисобланган катталиклар бетонни 2,6 диаметрга (ҳар бир томондан 1,3d бўйича) 
эзилиши ҳисобига эгилувчан боғланишлар узунлигининг ошишини мўлжал қилиб ҳисоблаб 
ўлчанган катталик билан яхши мос тушади. Олинган маълумотлар эгилувчан боғламали уч 
қатламли намуналарнинг синовлари билан тасдиқланади. Иситкичли намуналарда сурувчи куч 
таъсирида қатламларнинг ўзаро силжиш тавсифи иситкичсиз намуналар учун олинган 
тавсифдан деярли фарқ қилмайди. Бироқ бунда ишда иситкичнинг иштирок этиши ҳисобига 
қатламларнинг ўзаро силжиш катталиги камаяди ва диограмма қисмлари орасида ўтиш 
қатламларнинг ўзаро силжишида уларнинг яқинлашиши оқибатида вужудга келадиган 
уларнинг ѐпишиши, ишлашиши ва ишқаланиши таъминланади.
Қатламларнинг ўзаро силжишига эгилувчан боғланишлар ҳам, иситкич ҳам қаршилик 
кўрсатгани учун у ҳолда сурувчи куч улар орасида тақсимланади. Эгилувчан боғланишлар учун 
қатламларнинг ўзаро силжиши ва сурувчи куч ўртасидаги боғланиш юқорида кўриб чиқилган 
эди, иситкич учун бу алоқа қуйидаги тенглама билан ифодаланади: 
,
y
F
y
G
y
T
f




(5) 
бу ерда: 

y
F
y
G
,
мос равишда силжиш модули ва бир боғланишга тўғри келувчи 
иситкичнинг юзи. 
Силжишларнинг тенглигидан, иситкич бўлганда боғланишга тўғри келувчи сурувчи 
кучнинг катталиги қуйидагига тенг: 
y
F
y
G
y
y
d
I
E
y
y
F
y
G
y
T
св
T






















2
12
2
25
1
12
3
(6) 
Юқорида айтиб ўтилганидек, юкланиш бироз орттирилган қатламларнинг ўзаро 
силжишнинг кескин ортиб кетишига мос келувчи юкланиш бузувчи юкланиш деб қабул 
қилинган. Ўзаро силжиш катталиги камида 1 см ни ташкил этади. Бунда эгилувчан 
боғланишларда ѐриқлар пайдо бўлиши ва уларнинг ажралиб кетиши кузатилмади.

---

165